|
Pedagog muomala vositasi orqali qanday axborot olishini qarab chiqar ekanmiz, o’quvchining shaxsi haqidagi axborotning muhimligini alohida ta‘kidlab o’tish kerak. Bevosita muomala shaxsni g’oyat xilma-xil sharoitlarda va ko’rinishlarda o’rganishga imkon beradi. U faqat shaxsning hulq-atvorida namoyon bo’ladigan yorqin va eng ta‘sirchan tashqi belgilarnigina qayd etish imkonini berib qolmaydi. Pedagog o’quvchilar bilan muomala qilar ekan, juda mayda detallarni ham anglab olishga qodir bo’ladi, bu detallar sirtdan qaraganda unchalik ahamiyatli bo’lmay, shaxsda sodir bo’layotgan, uni tushunish uchun juda muhim bo’lgan zarur ichki jarayonlar ko’rinishlarining alomatlari bo’lishi ham mumkin. Bu xol shaxsni chuqur tushunish imkonini berib, tashqi qatlam ostida boshqa usullar bilan aniqlab bo’lmaydigan narsalarni topish imkonini beradi.
Bolalar bilan bevosita muomala pedagogka jamoadagi yoki ayrim O’quvchilardagi biron-bir voqeani rivojlanish jarayonida o’rganish zarur bo’lganda, ro’y berayotgan hodisalar va jarayonlarning sabab-oqibat aloqalarini payqab olishda, ularning tuzilishi, paydo bo’lishi va rivojlanishini kuzatish, bundan tashqari, bu hodisalar va jarayonlarning yanada rivojlanishi to’g’riligini ma‘lum darajada oldindan aytib berish kerak bo’lganda ham zarurdir. Biroq, muomala usullarida «axborot shovqini» ancha ko’p bo’lib, u ko’p yoki oz darajada axborot tashuvchi bo’lishi mumkin. Bu xol birinchi navbatda pedagog bilan o’quvchilar o’rtasida qaror topgan munosabatlarga bog’liq bo’ladi. Lekin pedagogning shaxsi ham katta rol o’ynaydi.
Ayni bir xil hodisaning turli kishilar tomonidan zuhur qilinishidagi farq uning shaxs o’tmishidagi tajribasiga bog’liqligi bilan izohlanadi, bu tajribaning uch jihati bor:
Bolalar bilan muomala qilish pedagogning o‘z tarbiyalanuvchilari bilan muloqot olib borish mahoratini taqozo etadi. Buning uchun pedagog so‘zlashishni, muloqot olib borishni doimo o‘rganib borishi lozim. U bolalar bilan faoliyatni samarali olib borishni, so‘zlashishni bilishi, suhbat, hikoya kilish kabi usullaridan foydalanishi, umuman butun ta’lim-tarbiya jarayonida bolalar bilan muloqotni yo`lga qo‘ya olishi lozim.
Pedagogik muloqot - pedagogik jarayonda ishtirok etuvchilar o’rtasida amalga oshiriladigan murakkab bo’lgan o’zaro tarbiya jarayoni. Bu muloqot jarayonida ishtirokchilarni hamkorlikda ishlashi, bir-birlariga yordam berishi, harakatlarni o’zaro muvofiqligiga erishish kabilar samarali natijalar beradi. Pedagogik muloqotning unumli o’tishi pedagogik-psixologik mahoratga bog’liqdir.
Pedagog bilan bolalar o‘rtasidagi muloqot samarali bo‘lishi uchun unda yetarli darajada qobiliyat bo`lishi kerak hamda o‘z - o‘ziga doimo quyidagi savollarni berishi va unga javob berishga harakat qilishi kerak:
a) ilm – fandagi yangiliklarni anglash, yangi fan terminlarini tushunish, o‘quv predmetini to‘liq o‘zlashtirish;
b) malaka, ko‘nikma va qobiliyatni shakllantirish;
v) O`yin mashg`ulotlarda integratsiya, bog‘liklikni amalga oshirish;
g) o‘quv mazmunini tushunarli tizim asosida qurish.
Kimni o‘rgatish:
a) bolalarni ba’zi psixik xususiyatlarini (eslab qolish, nutqi, fikrlash...) hamda ularni qay darajada o‘qimishli, tarbiyali ekanliklarini aniqlash;
b)bolalarning bir darajadan ikkinchisiga o‘tishdagi qiyinchiliklarini oldindan aniqlash;
v) o‘quv-tarbiya jarayonini tashkil etishda bolalarnilarning dalillar keltirishini, fikrlarini xisobga olish;
g) bolalarlardagi turli psixik o‘zgarishlar va rivojlanishni xisobga olib, o‘z pedagogik mehnatini tashkil etish;
d) iqtidorli bolalar bilan ham ishlash, yakka holdagi ishni tashkil etish.
Qanday o‘rgatish:
a) ish jarayonida ishlatiladigan kuch va ketadigan vaqtni hisobga olgan xolda o‘qitish va tarbiyalashning turli usullari majmuini ishlatish.
Pedagogik ta’sir ko`rsatishning asosiy usullari, bu talab, rag‘batlantirish jamoatchilik fikri.
Rag‘batlantirish va jazolash-bolalarni xulq-atvoriga kuzatish kiritishni, ya’ni foydali xatti-harakatlarni qo‘shimcha rag‘batlantirishni va tarbiyalanuvchilarning noma’qul xatti-harakatlarini to‘xtatishni ta’minlaydi.
Jamoatchilik fikri – tarbiyalanuvchilarning ijtimoiy-foydali faoliyatini g‘oyat har tomonlama va muntazam rag‘batlantirib borishni ta’minlaydi. Talab-pedagogik ta’sir ko`rsatishning boshlang‘ich usuli bo‘lib, tarbiyalanuvchilarda o‘ziga nisbatan mas’uliyat va talabchanlikni rag‘batlantirishda alohida vazifani bajaradi.
O‘zaro fikr almashish bilan ta’sir ko‘rsatish vositalari: ishontirish, ta’sir qilish, o‘zaro fikr almashish bilan ta’sir ko‘rsatish.
Ishontirish pedagogik ta’sir ko‘rsatish usuli sifatida o`yin masshg`ulotlarda ijodiy suhbatlar, munozaralar shaklida qo‘llaniladi. Tarbiyaviy ishda guruhiy va yakka suhbatlar, munozaralar shaklida qo‘llaniladi.5
Ta’sir qildirish kishi psixikasiga nazoratsiz kirib, uning faoliyatida xatti-harakatlar, sabablar, intilishlar bilan amalga oshiriladi. Ta’sir qilish-shunday bir psixik ta’sir ko‘rsatishki, kishi uni ongining etarli nazoratsiz idrok etadi.
a) Pedagogik vaziyatlarni taqqoslash va umumlashtirish, usullarni qo`yish;
b) Bolalarga yakka individual xolda munosabatda bo‘lish, ularni ijodiy ishlarini tashkil etish.
Pedagog bolalar bilan bo`ladigan muloqotida quyidagi malakalarni egallagan bo`lishi lozim:
tashqi qiyofani nazorat qilish nutqni egallashi;
pedagogik munosabat madaniyatini egallashi;
tashkilotchilik mahorati, o‘quv tarbiya jarayonini boshqarish uslublarini egallashi.
Munosabatlarni boshqarish uslublari:
1. Avtoritar uslub.
2. Demokratik uslub.
3. Liberal uslub.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
