BRONXLAR tug‗ilishda yetarlicha rivojlanmagan bo‗ladi. Bolalarda
bronxlar kalta, tog‗aylari yumshoq, muskul va elastik tolalari kuchsiz rivojlangan,
shilliq qavati qon-tomirlarga boy. O‗ng bronx traxeyani davomi bo‗lib, kalta va
keng. Chap bronx traxeyadan o‗tkir burchak hosil qilib ajraladi. Shu sababli yot
jismlar va infeksiya aksariyat o‗ng bronxga to‗shadi va o‗ng o‗pka zotiljami
ko‗proq uchraydi. Bronxlarning ichki devori 3 xil (bazal, qadaqsimon,
kipriksimon) xujayralardan iborat bo‗lib, ko‗p qavatli epiteliya bilan qoplangan.
Shu epiteliya xujayralari ishlab chiqargan shilliq quyidan yuqoriga tomon
146
harakatlanib, yot jismlar mikroblarini o‗rab oladi va bakteriotsid xususiyatlarga
ega. Har qaysi bronx o‗z navbatida kichikroq bronxlarga va bronxiolalarga ajralib,
ular o‗pka pufakchalari alveolalar bilan tugallanadi. O‗ng bronx kekirdakning
xuddi davomidek hisoblanadi, chap bronxga nisbatan kalta va keng bo‗ladi.
Shuning uchun har yod jismlar bolaning halqumidan o‗ng bronxga to‗shadi.
Har bir bronx mayda bronxlarga, ular esa juda mayda bronxiolalarga
bo‗linadi, ular esa alveolalar bilan tamom bo‗ladi. Bolalarda bronxlar kalta,
togaylari yumshoq, muskul va elastik tolalari rivojlanmagan. Mayda bronx va
bronxiolalar shilliq qavatlari juda nozik, qon tomirlarga boy bo‗lib, yupqa
shilliq qavat bilan o‗ralgan bo‗ladi. Erta yoshli bolalarda mushak va elastik
tolalar yetarlicha rivojlanmagan, bronx yo‗llari ingichka bo‗ladi. Shular sabab
bir yoshgacha bo‗lgan bolalarda obstruksiya sindromlari bilan kechuvchi
bronxiolitlar ko‗p uchraydi. Bronxlar bir yoshgacha yaxshi o‗sib, keyin o‗sish
surati sekinlashib, balog‗at yoshida yana tezlashadi. 12- 13 yoshda bosh
bronxlar uzunligi ikki barobar oshadi, yoshiga kattalashgan sari o‗sadi va
bronxlarni obstruksiya sindromlari kamayadi.
O‘pkalar.O‗pka yangi tug‗ilgan chaqaloqlarda 50-60 gr bo‗lib, u tana
massasining 1/50 qismini tashkil qiladi. O‗pkaning og‗irligi 6 oylikda 2 martaga, 1
yoshda 3 martaga, 4-5 yoshadi 5 martaga, 12 yoshda 10 martaga, 20 yoshda 20
martagacha ortadi. O‗pkaning hajmining ortishi alveolalar hajmining ortishi bilan
kechadi. Chaqaloqlarda o‗pka to‗qimasi kam havoli va qon-tomirlarga boy, atsinus
to‗siqlarda qo‗shuvchi to‗qimasi nozik, elastik tolalari kam rivojlangan. Shuning
uchun ham o‗pka xastaligida yosh bolalarda tez emfizema rivojlanishi shu bilan
tushuntiriladi. Chaqaloq o‗pkasining umumiy sigimi 65-67 ml bo‗lib, yoshi o‗tgan
sari uning sigimi ortib boradi. Demak u o‗smirlarda 600-700 gr, 30 yoshli kishida
esa 1600 gr bo‗ladi. O‗pkalar tinimsiz o‗sadi, ayniksa bu jarayon birinchi 3 oylikda
va balogat yoshida jadal kechadi. O‗pka xajmining ortishi alveolalar o‗lchamlari
hisobiga bo‗ladi. Bola tug‗ilishi bilan o‗pkaning xususiy nafas qismi-atsinus ( qon
bilan gaz almashinuvi bo‗ladigan qismi) to‗liq rivojlanmagan. Tug‗ilgadan so‗ng
xayotining 4-6 haftasiga kelib ularning soni 1 yoshda ortadi va uning ortishi 8
yoshgacha davom etadi. Bola tug‗ilganda terminal bronxiola diametri 0,1 mm
bo‗lib 2 yoshda 2 martaga, 4 yoshda 3 martaga, 18 yoshda 5 martaga ortadi.
Bronxiolalarning torligi erta yoshli bolalarda o‗pka atelektazi ko‗proq uchrashga
sabab bo‗ladi.
Bolalalarda A.I.Strukov o‗pka rivojlanishini 4 bosqichga ajratadi: 1-bosqich
(tug‗ilgandan to 2 yoshgacha alveolalarni sonini jadal ortishi va intensiv
rivojlanishi kechadi.
2-bosqich (2 yoshdan to 5 yoshgacha) elastik to‗qimalar, mushaklari
tolalarini jadal o‗sishi va limfatik to‗qimalarini qo‗shilishi intensiv rivojlanadi. Shu
davrda zotiljamning ko‗p uchrashishi va kasallikning cho‗zilishi, surunkali
formaga aylanishi maktab oldi yoshida kuzatilishi mana shu bilan tushuntiriladi. 3-
bosqich (5-7 yosh) atsinus strukturasining rivojlanishi yakunlanishi kuzatilib,
maktab oldi va maktab yoshidagi bolalarda zotiljamning kechishi yengil kechadi.
4- bosqich (7-12 yosh) yetilgan o‗pkada to‗qimalar vaznini ortib boradi. o‗ng
o‗pkada 10 ta segment bo‗lib, yuqori bo‗lakda 3 ta, o‗rta bo‗lakda 2-ta va pastki
147
bo‗lakda 5 ta segment joylashadi. Chap o‗pkada esa 9 ta segment bor. Chap va
o‗ng o‗pkani yuqori bo‗lagida 3 ta segment bor: yuqori cho‗qqi – 1, yuqori orqa-2,
va yuqori oldingi –3. O‗ng o‗pkani o‗rta bo‗lagi 2 ta segmentga bo‗linadi: o‗rta
yonbosh (4), orqada joylashadi va o‗rta oldingi (5), medial joylashgan. Chap
o‗pkani o‗rta bo‗lagi tilsimonga to‗g‗ri keladi va 2 ta segmentdan iborat-yuqori
tilsimon (4 va pastki tilsimon (5). O‗ng o‗pkani pastki bo‗lagi 5 ta segmentda
iborat: bazal cho‗qqi (6), bazal medial (7), bazal oldingi (8), bazal yonbosh (9), va
bazal orqa (10). Bolalarda segmentlarning joylashishi, xavo o‗tish va sekret
chiqarish faoliyatining o‗zgarishiga qarab, pnevmoniya ko‗pincha 6 segmentda va
yana 10 va 2 segmentlarda kuzatiladi. O‗rta yonbosh (4) va o‗rta oldingi
(5) segmentlar bronxlari uzun, yorig‗i tor bo‗lganligi, bronxpulmonal limfa
tugunlariga yaqii bo‗lganligi va bezlar kattalashganda bronxlar ezilishi va
nafas oladigan sath kamayishidan pnevmoniya og‗ir nafas yetshimasligi
bilan kechishi mumkin. Bolalarda zotiljam uchog‗lari aniq segmentlarda
joylashadi. Buning asosiy sababi mana shu segmentlarning aeratsiya xususiyatiga,
bronxlarning drenaj funksiyasiga bog‗liq. Ko‗pincha zotiljam o‗pkaning pastki
bo‗lagida joylashadi, asosan bazal uchki segmentida (6). Ushbu segment boshqa
segmentar bronxlardan yuqorida joylashgan va u to‗g‗ri burchak hosil qilib orqaga
ketadi. Yosh bolalarda uzoq vaqt yotgan holatda bo‗lganligi sababli,bu segmentda
yuqorida joylashgan pastdagi segmentni ezishi ushbu segment bronxlarning
drenajini yomonlashtiradi. Bundan tashqari patologik zararlanish yuqori
bo‗lakning yuqori orqa (2) segmenti va pastki bo‗lakning bazal orqa (10)
segmentida joylashadi. Bu yerdagi paravertebral zotiljamining ko‗p uchrayishi
shuning bilan tushuntiriladi.O‗rta bo‗lakning zararlanishi muhim o‗rin tutadi.
Kasallik o‗tkir boshlanadi va buni o‗rta bo‗lak sindromi deb yuritiladi. Bunda o‗rta
yonbosh(4) va o‗rta oldingi(5) segmentar bronxlar bronxopulmonal limfa tugunlari
sohasida joylashganligi, ularni bo‗shliqlari nisbatan torligi, o‗ta uzunligi va asosiy
bronxdan to‗g‗ri burchak hosil qilib ajraladi. Shuning uchun ham atrofidagi
kattalashgan limfa tugunlar bronxlar oson tashqi tomondan qisishi sababli, hatdan
tashqari nafas yuzasini kamayishi hisobiga og‗ir nafas yetishmovchigi
rivojlanishiga sabab bo‗ladi. Plevra chaqaloqlarda va ko‗krak yoshidagi
bolalarda juda yupqa, chuqur nafas olganda va plevra oralig‗ida suyukdik
yig‗ilganda o‗z o‗rnidan oson ko‗zg‗aladi. Plevra bo‗shlig‗i hajmi katta kichik
bo‗lib o‗zgarishi mumkin, chunki parietal qavatlari juda bo‗sh birikkan bo‗ladi.
Plevra bo‗shlig‗ig‗a suyuqlik yig‗ilsa ko‗ks oralig‗idagi organlarni, ayniqsa
yurak va pastki kavak venani o‗rnidan juda oson ko‗zg‗atadi. Shuning uchun
bolalarda plevra bo‗shlig‗ida suyuklik yig‗ilganda qon aylanish sistemasining
faoliyati tez o‗zgaradi. Undan tashqari aorta, traxeya, qizilo‗ngach, diafragma ham
o‗z o‗rnidan siljiydi, bu esa shu organlarning faoliyatini o‗zgarishiga olib keladi.
Ko‗ks oralig‗i bolalarda kattalarnikiga nisbatan kattaroq bo‗lib, uning
yuqori qismida traxeya, yo‗g‗on bronxlar, ayrisimon bez, limfa bezlari,
ateriyalar, nerv tolalari joylashgan, pastki qismida esa yurak tomir va nerv tolalari
joylashgan bo‗ladi.
O‗pkaning limfa tugunlariga 1) traxeobronxeal, 2) bifurkatsion
kekirdakni ikki bronxga bo‗lingan joyida joylashgan), 3) bronxopulmonal
148
bronxlarni o‗pkaga kirish yerida joylashgan), 4) yirik tomirlar tugunlari-yuqorigi,
o‗rtadagi va pastdagilar kiradi. O‗pka limfa tugunlari erta yoshlik bolalarda yaxshi
rivojlangan bo‗lib, o‗zining tuzilishi jihatidan yallig‗lanish jarayoniga moyil
bo‗ladi. Bolaning 7- 9 yoshidagina limfa tugunlari orqaga qarab rivojlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |