Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

 
2.2.Tishlar kariyesi etiologiyasi va patogenezi. 
Kariyes-bu so`z lotincha suyak chirishi ma’nosini anglatadi. Ilmiy jihatdan 
kariyes-tishlarni emal, dentin to`qimalarining asosiy qismini tashkil qiluvchi, 
ularning qattiqligini ta’minlovchi mineral tuzlarning xilma-xil sabablarga kura 
yuvilib chikib ketishi (demineralizatsiya) oqibatida to`qimalarning mo`rtlashuvi, 
yumshab yemirilishi natijasida tishlar butunlgining buzilishi va kovaklar hosil 
bo`lish jarayonidir. 
Bugungi kunda ilmiy tekshiruvlar, tajribalarga tayanib olingan ma’lumotlar 
tish kariyesi kasalligini paydo bo`lishida tish karashlarining ahamiyati juda katta 
ekanligini ko`rsatadi. 
Sut tishlari va doimiy tishlar qattiq to`qimalarini kariyesga chalinishi bir xil 
asosga ega ekanligi bugun barchaga ravshandir. Kariyes jarayoni odatda tish usti 
karashlari yig`iladigan joylardan boshlanadi. Ana shunday joylarda yig`ilib qolgan 
tish usti karashlaridan streptokokklar o`z faoliyatida foydalanishi natijasida 
uglevodli ovqat qoldiqlaridan organik kislotalar (sut, pirouzum, uksus, olma va 
boshqa.) hosil bo`lib, shu atrofdagi chegaralangan emal sohasida RN 
ko`rsatkichini, pasaytiradi. Uglevodli ovqatlar ko`proq iste’mol kilinishi oqibatida 
tish emali sathida RN shunchalik keskinrok pasayishi mumkin. Kislotali muxitni 
yuzaga keltirishda faol ishtrok etuvchi mikroorganizmlar bo`lib, streptococcus 
mutans, laktobatsillalar va aktinomitsetlar hisoblanadi. Bu mikroorganizmlarning 
ko`pchiligi oziq-ovqat tarkibidagi shakardan hujayra tashqarisida polisaxarid 
sintez qiladi. Ular esa o`z navbatida tish usti karashlarining asosiga kirib 
mikroblarni karashlarda mustahkam o`rnashib qolishini ta’minlaydi. 
Kariyes kasalligini kelib chiqishida nafaqat uglevodlar turi, balki ularni 
iste’mol shakli ham aloxida o`rin tutarkan. Bir marta ko`p miqdorda uglevodli 
ovqat qabul qilishdan ko`ra oz-ozdan tez-tez ularni iste’mol qilish ko`proq 
xavflidir. Ayniqsa ular yopishqoq bo`lib, ovqatlanishlar orasida iste’mol qilinsa, 
bunda ularning kariyesogen ta’siri kuchliroq bo`ladi. 
Engil parchalanuvchi: glyukoza, saxaroza kabi kichik molekulyar og`irlikdagi 
uglevodlar qabuli 1-3 minut ichida RN ko`rsatkichni 4.4-5.0 darajaga pasaytiradi. 
RN ni odatdagi (7.0-7.4) holga kelishi uchun esa 2-2.5 soat vaqt talab qilinadi. 
Vodorod ionlari konsenratsiyasini bunday o`zgarishi, ayniqsa RN ko`rsatkichning 
5.5 atrofida bo`lishi erkin vodorod ionlari tish emal qavatiga singib o`tib, 
krisstallarni erishiga va demineralizatsiyasiga sabab bo`ladi. 
Demineralizatsiya jarayoni so`lak tarkibida kaltsiy va fosfat ionlari 
konsentratsiyasi talab darajada bo`lganda orqaga qaytishi-ya’ni reminiralizatsiyaga 
uchrashi mumkin. Shunday sharoit tug`ilganda emal qatlami kristallari 
remineralizatsiyaga uchrab, qayta tiklanadi. 
Taxmin qilinishicha bakteriyalar faoliyati natijasida hosil bo`lgan organik 
kislotalar emal tarkibiga diffuziya yo`li bilan singib kirib ionlarga 

---

21 
dissotsiatsiyalanadi va erkinlashgan vodorod ionlari kristallar tarkibidagi mineral 
tuzlar bilan faol-reaksiyaga kirish imkoniyatiga ega bo`ladi. 
Kariyesning boshlang`ich davrida tish yumshoq karashlari ostidagi emal RN 
muhitning o`zgarishi oqibatida demineralizatsiya jarayoniga yuz tutadi. 
Xastalikning bu bosqichida "oq dog`" hosil bo`ladi. Patologik jarayon "oq dog`" 
bosqichida to`la orqaga qaytib, emal krisstallari to`liq tiklanishi mumkin. Bunda 
remineralizatsiya jarohatlangan emalning ostki qavatlari va tish atrofidagi so`lak 
tarkibidan o`tadigan mineral tuzlar hisobiga bo`ladi. Emalda sodir bo`ladigan "oq 
dog`"
darajasidagi patologik jarayonni quyidagicha tasavvur qilish mumkin.(3- 
rasm): 
Bugungi kunda kariyes kasaligini keltirib chiqaruvchi sabablar 2 guruxga 
bo`linadi: