Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
466 
психологи А.Бойзен фикрича, инсон ҳаётидаги инқирозли вазиятлардан чиқишда 
дин ижобий таъсир этиш кучига эга. 
В.М. Бехтерев номидаги Санкт-Петербург нейропсихофизиология илмий 
текшириш институти раҳбари профессор Валерий Слезин инсонга оилавий 
муносабатларга таъсир қилувчи диннинг психологик хусусиятини текшириш 
давомида қуйидаги хулосага келади: ёшликдан олган диний тарбия жараёнида 
диний эътиқод ва ибодат инсон организмида бўладиган ҳамма билиш 
жараёнларини тартибга солиб қолмай, балки онгнинг зарарланган қисмларини 
ҳам қайта тиклайди дейди. Бундан ташқари яна бир қатор Санкт-Петербурглик 
олимлар эмпирик тадқиқотлар ўтказиб, диний амалларни бажариш жараёнидаги 
руҳий ўзгаришлар билан боғлиқ механизмни топишга ҳаракат қилдилар ва бунинг 
натижасида муайян натижаларни ҳам қўлга киритганлар. Улар илоҳий 
ҳодисалардан бўлган – ибодат билан даволашнинг ва психотерапевтик 
хусусиятларини кашф этишди, ибодат кучли даволаш воситаси деган хулосага 
келишди [4: 36]. 
ХХ аср охирларида ғарб психологлари томонидан тавсия этилган инсон 
руҳий саломатлигини сақлашда зарур бўлган муҳим тавсиялар динлар 
таълимотларида аниқ кўрсатиб берилган. Мана шундай кўрсатмалардан бири 
инсоннинг биринчи навбатда руҳий мувофиқлиги, сўнгра ижтимоий 
мувофиқлигини, яъни бошқалар билан муносабатидаги ўзаро келишувни 
таъминлайдиган ҳислатларга эга бўлишидир. 
Хулоса қилиб айтганда, инсон феъл-атвори ва табиати жиҳатидан ижтимоий 
шахс ҳисобланади. Чунки у якка ўзи яшай олмайди ва ҳаётий фаолиятида бошқа 
инсонлар билан ўзаро оилавий муносабатлар жараёнида шаклланади. Инсон 
оилавий муносабатларда тинч ва хотиржам яшай олиши учун ҳамжиҳатлик, 
жавобгарлик, ўзаро келиша олиш каби хислатларга эга бўлиши керак. Руҳий 
саломатликни таъминлашдаги энг муҳим кўрсатмалар диний эътиқодни руҳий ва 
ижтимоий мувофиқлаштириш учун инсон ахлоқий, ақлий ва ижтимоий 
сифатларга эга бўлиши зарур.