Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

ЗАМОНАВИЙ ПСИХОЛОГИЯДА МУСТАҚИЛ ҚАРОР ҚАБУЛ 
ҚИЛИШНИНГ НАЗАРИЙ АСОСЛАРИ 
 
Содиқова Гулбарно Одилжон қизи 
Ўзбекистон халқаро ислом академияси таянч докторанти 
 
 
Бугунги кунда қарор қабул қилишнинг илмий асосларини таҳлил қилиш 
борасида кўпгина қарашлар мавжуд. Лекин, аксарият тадқиқотларда бошқарув 
қарорлари қабул қилишнинг иқтисодий жиҳатларига эътибор қаратилганлиги 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
453 
кўзга ташланади. Қарор қабул қилиш жараёнининг ижтимоий-психологик 
жиҳатлари бугунги кунда жаҳон психологиясида етарлича ўрганилмаганлиги 
кўзга ташланади. 
Қарор қабул қилиш деб, инсон фаолиятининг муқобил йўллардан яхшисини 
танлашга қаратилган алоҳида турини тушунамиз. “Қарор” сўзининг турли 
таърифлари мавжуд. Қарор-бажарилиши лозим бўлган ишнинг аниқ бир йўлини 
танлаб олишдир. 
“Қарор”,-деб ёзади Э.Смирнов,-инсоннинг ақлий фаолияти маҳсули бўлиб, у 
ёки бу хатти-ҳаракатни амалга оширишга олиб келадиган хулосасидир. Қарор 
муайян мақсадга қаратилган бўлиб, бирор қисқа ёки узоқ муддатли вазифани 
амалга оширишга, содир бўлаётган жараённи давом эттиришга ёхуд тўхтатишга 
йўналтирилган бўлиши мумкин[1].
Замонавий психологик тадқиқотларда диний қарорлар қабул қилишнинг 
ижобий ва салбий психологик хусусиятларига доир тадқиқотлар амалга 
оширилган. Шундай тадқиқотлардан бирини Америкалик психологлардан Ано 
тадқиқ этган. У 1967 йилдан 2005 йилгача бўлган тарихий маълумотларнининг 
репрезентатив танланмасини таҳлил қилиб чиқади. Ўз изланишларида метаанализ 
методидан фойдаланган. Тадқиқотларнинг натижалари шуни намоён қиладики, 
ўтган асрдаги инсонлар ҳаётида кўплаб таъсирларга қарамай диний қарорларнинг 
салбий жиҳатида физиологик ва психологик турли ҳил омиллар таъсир қилган 
бўлса, бугунги кунга келиб эса, бу омиллардан ташқари маданий, ижтимоий, 
сиёсий ва иқтисодий омиллар ҳам ўзининг таъсирини кўрсатганлиги акс 
эттирлган. Натижада бугунги кун одамларида депрессиянинг кучайиб бориши, 
диний тусдаги маълумотларни нотўғри идрок этишининг мавжудлиги ва мистик 
кучларнинг кўпайганлиги ўзининг таъсирини кўрсатмоқда. Ҳозирги кунга келиб, 
турли ҳил ёш қатламлари ўсмир, ўспирин, етук ва қарилик давридаги 
шахсларнинг психотерапевтларга мурожаати кўпайганлиги кузатилмоқда. Бу 
шуни англатадики, диний қарорлар қабул қилишнинг ижобий томонига нисбатан, 
салбий сифатларнинг ортиб борганлигини кўриш мумкин. Замонавий 
психотерапия эса, бу салбий психологик омилларни олдини олшининг турли ҳил 
усул ва методларидан фойдаланишади[2]. 
Шахснинг қарор қабул қилиш билан боғлиқ жиҳатларини ўрганиш давомида 
мустақил қарорларни қабул қилишда ёш хусусиятларини ҳам эътиборга олиш 
қўйилган мақсад ва вазифаларни аниқлаштиришга хизмат қилади. Шунинг учун 
қарорларни қабул қилишда геронтопсихологик хусусиятларни ўрганиш мустақил 
қарор қабул қилиш жараёнини тадқиқ этиш имконини беради. Кексалик даврига 
қадам қўйган кишиларда мустақил қарорларни қабул қилиш жараёни ёш 
даврларининг бошқа палласига қараганда бироз пасаяди. Шу жиҳатдан олиб 
қаралганда, кекса ёшдагиларда бу система билиш қобилиятларининг сусайиши ва 
мотор қўзғатувчилар яъни физиологик ўзгаришларнинг гормонал ўзгаришлари 
билан узвий боғлик бўлади[3]. 
Мустақил қарорларни қабул қилиш масаласи бошқарув психологиясининг 
тадқиқот предмети сифатида янги асрда ривожлана бошлади. Жумладан, М.В. 
Лукин муниципал бошқарувда мустақил қарор қабул қилишга таъсир этувчи 
психологик омилларни тадқиқ этган. Бунда асосан, раҳбар ва ходимлар ўртасида 

---