Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

9. Siklotimik shaxs. Gipertimik (yuqori kayfiyat) va distimik (buzuq kayifiyat) 
holalarini bir-biri bilan almashinib turishi bilan nomoyon bo’ladi, bunday shaxsning 
kayfiyati tashqi ta’sirlarga juda bog’liq bo’lib, tez-tez o’zgarib turadi. Ba’zan hech 
qanday sababsiz uning kayfiyati buzilishi mumkin. Kayfiyatni ko’taruvchi voqealar ro’y 
bersa uning faolligi oshib, juda ishchan bo’lib qoladi.Tashlab qo’ygan ishlarini 
zavqlanib qayta boshlaydi. 
10. Ekzaltir. Bu toifaga kiruvchi shaxsning xulq-atvorida yaqqol ko’zga 
tashlanib turadigan xislatlar o’ta baxtiyorlik, zavqlanish, hushchaqchaqlik, shodlanish, 
huzurlanish hissidir. O’zgina bo’lsada, quvonchli voqealar darrov uning e’tiborini 
tortadi va kayfiyatini ko’taradi. Huddi shunday g’amgin voqealar esa kayfiyatini 
tushuradi.U muloqotga tez kirishib ketishi bilan boshqalardan ajralib turadi. 
Xulosa: O‘smirlar ongiga etnik xususiyatlarini shakllantirishni aniqlashga 
qaratilgan tadqiqot natijalari nazarda tutilgan ilmiy farazlarni tasdiqladi. Olingan 
empirik ma’lumotlarni umumlashtirish va ularning natijalarini tahlil qilish quyidagi 
xulosalarni chiqarish imkonini berdi. 1. O‘smirlik yoshi murakkab bo‘lganligi ular 
ongida etnik xususiyatlarni shakllantirish va singdirishda ijtimoiy muhit va hayot 
tarzining o‘rni alohida ahamiyatga egadir. Ayniqsa bu yoshga ta’sir etuvchi etnosdagi 
o‘ziga xos urf-odatlar, an’analar, qadriyatlar, etnopsixologik xususiyatlarni 
shakllanishiga ta’sir ko‘rsatadi. 2. O‘smirlik yoshidagi krizislar va ularning zamonaviy 
taraqqiyot jarayonlarini taxlil qilishdagi va ta’lim tarbiyaning o‘ziga hosligi ularga 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
318 
nisbatan murakkabroq kechishi va asosan milliy urf-odatlar, an’analar, qadriyatlar bilan 
bog‘liq xulq-atvor shakllarini o‘zlashtirishdagi qiyinchiliklar bilan xarakterlanishi 
aniqlandi. 3. Barqaror-ekstravert va beqaror-intravert tipga mansub o‘smirlarda milliy 
etnik xususiyatlarga nisbatan munosabati yuqoriroq ko‘rsatkichlarga ega. 4. Ma’naviy–
ahloqiy tarbiya, ijtimoiy munosabatlari xarakteri, oila, maxalla, milliy urf-odatlarga 
ijobiy munosabat motivlarining shaklanishi o‘smir ongida milliy g‘urur, milliy 
qadriyatlarni hurmat qilish va o‘z millatidan faxrlanish tuyg‘ularini rivojlanishiga ta’sir 
ko‘rsatishi ma’lum bo‘ldi.