Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
303 
yuboriladi. Shunday bo'lsa-da, jamiyatda qanchalik tarbiyaviy ta'sir ko'rsatilmasin, xulq- 
atvori bilan salbiy illatlarga moyillik, ijtimoiy me'yorlarni qabul qila olmaslik xohishi, 
xatti- harakatlarni nazorat qilishdan holi bo'lmagan bolalarni uchratamiz. 
Ularni tabiatan shunday xulq-atvorga ega deb, e'tibordan chetda qoldirish yoki 
chora-tadbirlar ishlab chiqmaslik jamiyat uchun katta yo'qotishlarga olib keladi. Shu 
bois o'g'il va qiz bolaning jins psixologiyasini o'rganish hamda jinsiga qarab tarbiya 
berish katta ahamiyatga molikdir. Bundan tashqari, keyingi vaqtlarda internet orqali 
tanishuv keng tus olib bormoqda. Shu sababli masofadan turib, boshqa jins vakiliga xos 
bo'lgan xislatlarni qanday aniqlash va baholash zarurligini yoshlarimiz anglamog’i shart 
va muhimdir. 
O’smirlar o’rtasidagi suitsid muammosi 
Voyaga yetmaganlar o’rtasida sodir etilgan suitsid holatlarining sabablari tahlili 
shuni ko’rsatmoqdaki, 62% holatda o’smirlar tomonidan sodir etilgan suitsidda oiladagi 
nizolar va nosog’lom muhit, kattalar tomonidan sodir etilgan tazyiq, ayrim 
pedagoglarning loqaydligi sabab bo’lgan. 
Suitsid (lot. “suicaedere”, “sui”-men; “caedere”-o’zimni o’ldiraman)– ongli 
ravishda o’z joniga qasd qilish, degan ma’noni anglatadi.
Suitsidal xulq-atvor va suitsid tushunchalari orasida ma’lum bir tafovut bor. 
Ya’ni, suitsidal xulq-atvor kengroq tushunchaga ega bo’lib, o’z joniga qasd qilish 
harakatlari, ko’rinishlarini ifodalaydi.
Suitsidni amalga oshirmoqchi bo’lgan o’smir aksariyatda stress chuqur tushkunlik 
holatida bo’lishi, “boshi berk ko’cha”ga kirib qolganligi, muammolari ko’pligi bilan 
ajralib turadi.
10-13 yosh oralig’ida suitsid nisbatan kamroq uchraydi, 14-16 yosh oralig’ida esa 
o’z maksimumiga yetadi.
Qanday 
qilib 
suitsidning 
oldini 
olish 
mumkin?
Birinchidan, bola bilan suhbat qilish, uning ahvoli bilan qiziqish, kelajak haqida gapirib, 
hamkorlikda rejalar tuzish darkor. Bolani qo’llab-quvvatlab, o’ziga, kelajagiga 
ishonchni shakllantirish zarur, o’z maqsadiga erisha olishiga umid berish kerak.
Bolani hech qachon “qovog’i soliqligida”, “farosatsizligida” ayblamang, undan 
ko’ra, uning shaxsiy fazilatlarini yanada kuchliroq qilib ko’rsatishga urining.
Bolani chaqqon, a’lochi, omadli tengdoshlari bilan hech qachon taqqoslamang. Bu 
taqqoslashlar u siz ham past bo’lgan o’z-o’zini qadrlash hissini yanada pasaytirib 
yuboradi. Aksincha,, kechagi holati bilan bugungi holatini solishtiring, ancha ijobiy 
o’zgarishlarga 
ega 
bo’layotganiga 
unda 
ishonch 
hosil 
qiling.
Ikkinchidan, bola bilan astoydil shug’ullaning, yangilikka intiling, u bilan yangi 
mashg’ulotlar, avval qilmagan ishlarni birgalikda bajarishga urinib ko’ring, bola 
o’zining kerakligini, sizning mehringizni tuyishi zarur. Bir xillikda kechayotgan 
turmush tarzingizni ozgina bo’lsa ham o’zgartirishga harakat qiling .
Uchinchidan, o’smir kathiy kun tartibiga rioya qilishi lozim. Vaqtida dam olishi, yaxshi 
ovqatlanishi, xarakatli mashqlarni bajarishiga alohida e’tibor bering. Tushkunlik-
psixofiziologik jarayon ekanligini unutmang, bunday holatda o’smirning jismoniy 
holatiga e’tibor bering. 
Ruhiy tushkunlik suitsidga zamin yaratishini unutmang! Hammasini birgalikda!
Farzandingiz televizorda nimalar tomosha qilayotgani va kompyuterda qanday o‘yinlar 

---