Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
188 
do'stimiz. Kulganimizda sevinch
ko'z yoshlarini, yig'laganimizda esa qayg'u, alamning 
achchiq k
o'zyoshlarini yuzimizdan sidirib artib tashlaydigan mehribon va tafti issiq 
b
o'lgan ota-onamiz, jigarlarimizning mehrlli qo'llari bu oila emasmi? Bularning 
barchasi shaxsan mening oila deganda k
o'z oldimga kelib go'zal manzarani 
shakllantiruvchi, k
o'zimdan sog'inch ko'zyoshlarini shashqator oqishiga sabab bo'luvchi 
s
o'zlar sanaladi. Albatta, oilada har bir a'zoning o'z o'rni bo'ladi. Malasan, chaqaloq 
nafaqat tug'ilgan vaqtda balki u tug'ilmasidan avval, uning jajji, mard yurakchalari ilk 
bor ona qornida zarb berib ura boshlagan vaqtidan boshlab unga oila, atrof muhit 
bevosita ta'sir qila boshlaydi.
Oila kichkintoy hayotidagi birinchi barqaror jamoa.
Aynan bola rivojlanishining 
ilk davrlaridan boshlab atrofini 
o'rab turgan olam , oila muhiting ta'siri natijasida uning 
xarakteri, odobi, atrofidagilariga kelajakda qilishi mumkin bo'lgan muomalasi asta-
sekin shakllanib boradi. Bolani oppoq qog'ozga,
uning xotirasini esa to'xtash nimaligini 
bilmasdan tinmay yozadigan ruchk
aga qiyoslasak bo'ladi. Go'dak sezgi a'zolari: 
k
o'zchalari, quloqlari, burni va shunga o'xshash retseptorlari orqali nimaniki sezib o'z 
miyasiga impuls yuborsa
, xotira ruchkasi shularni aynan o'zida saqlab yozib bizning 
oppoq varog'imizga ma'lum bir chiziqlarni qoralab q
o'yadi. Shu sababli ham turli xil 
olimlar bola tarbiyasida asosiy ta'sirlovchilar sifatida bevosita uning ota-onasini 
k
o'rsatishadi . Masalan, Famusov aytganidek, "Otaning namunasi bolaning ko'z oldida 
b
o'lsa, bola uchun boshqa modelga ehtiyoj yo'q". Yoki Manifoldning oila haqidagi 
fikrlarini gapiradigan bulsak, Oiladagi hissiyotlarning tezkorligi, his-tuyg'u bola xatti
-
harakatlarining eng kichik tafsilotlaridagi jonli munosabatlarida aks
etadi.Oila bola 
hissiy, axloqiy jihatdan shakllanishi uchun qulay muhit sanaladi. Chet el olimlari emas 
balki 
o'zimizning o'zbek olimlarining oila haqidagi qarashlarini o'rganadigan 
bo'lsak.Ibn Sino bola tarbiyasi va tarbiya usullari haqida qimmatli fikrlarini bildirgan.
Ibn Sino bolaning axloqiy tarbiyasi haqida bildirgan fikrlarida uy–ro’zg’or tutish 
masalalari xususida ham so’z yuritadi. Bolani tarbiyalash oilada ota–onaning asosiy 
maqsadi vazifasidir. O’z kamchiliklarini tuzatishga qodir bo’lgan ota–ona tarbiyachi 
bo’lishi mumkin.
Axloqiy tarbiyada eng mu
him vositalar bolaning nafsoniyatiga, g’ururiga 
tegmagan holda, yakkama–yakka su
hbatda bo’lish unga nasixat qilishdir. Ibn Sino bola 
bilan bóladigan suhbatda ham ota onani diqqatli bo'lishga chorlagan.Bola bilan 
suhbatlashganda uning nafsoniyatiga tegmagan holda sof, tiniq, chiroyli munosabatda 
bo'lishni alohida e'tirof etib o'tgan. Yoki boshqa o'zbek olimlarining fikrlari, qarashlari 
haqida gapiradigan bo'lsak. Mirzo Ulug’bekning oila muhiti sog’lom avlodni 
yetishtirish haqidagi fikrlari shundan iboratki, alloma uqtirishicha, bolaning bilim 
olishiga bo'lgan qiziqish, havasini oshirishda u tarbiyalanayotgan muhit muhim o’rinni 
egallaydi. Oilada ota–onalar
, ayniqsa, o’qimishli ota–onalar o’z farzandlarining haqiqiy 
inson bo’lib kamol topishiga alohida e’tibor berishlari lozim. Alisher Navoiy bolaning 
voyaga yetishida, kamol topishida tarbiyaning kuchi va qudratiga alohida e’tibor beradi. 
Tarbiya natijasida bolaning foydali va yetuk kishi bo’lib o’sishiga ishonadi. Yosh 
bolaning juda kichik yoshidan boshlab tarbiyalamoq zarur. Tarbiya insonga o’zida 
yaxshi odat va fazilatlar 
hosil qilishga yordam beradi. U odam shaxsi kishilar bilan 

---