Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
325 
keltiradi.Ösmirning ichki balandligi va yangi taassurotlar,kechinmalarga munosabati 
darajasi ularning ösmir hayotidagi örni keng ijtimoiy sharoitlar bilan,ösmir hayotining 
konkret individual sharoitlari,uning tarbiyasi va muloqati xususiyatlari bilan 
belgilanadi.Bu örinda ösmir shaxsi shakllanishiga faqat kattalar uchun möljallangan 
kitoblar va kinofilmlar salbiy ta'sir körsatishi mumkin.Bularning barchasi,shuningdek 
örtoqlari bilan sevgi va jins muammolari haqida özgarishlar ösmirlarda odamlar 
munosabatlarining intim jihatlariga kötarinki qiziqishni yuzaga keltirishi,erotik 
an'analar va ilk seksuallikni rivojlantirishi mumkin.Har ikkala jins ösmirlari uchun bu 
davrda ilk romantik hislarning yuzaga kelishi "birinchi muhabbat"ga duch 
kelishi,birinchi bösalarni olish kabilar me'yoriy hol hisoblanadi.
Ba'zida öĝil-qizlarning kayfiyati kötariladi,ba'zida esa tushkunlik holatida özini 
sezishi ham mumkin.Yonidagi örtoqlari va tengdoshlariga nisbatan döstlik,yoqtirish 
yoki yoqtirmaslik kabi hislarni ham boshidan kechirishi yoki bölmasa tengdosh öĝil 
yoki qizlarga nisbatan sevgiga öxshash hislarni özidan ötkazishi ham mumkin.Bir xil 
qiziqishlar,mashqlar,manfaatlar birligi asosida örtoqlik va döstlik munosabatlari 
vujudga keladi.Döstlar bilan suhbatlashuv gohida shunchalik yoqimli va muhim 
böladiki,qarindoshlar bilan bunchalik zavqli bölmasligi mumkin.Chunki bu davrda 
yaqin,tushunadigan kishi bilan dardlashish, sirlashish ehtiyoji yuqori böladi.Shuning 
uchun bu davrda har bir ösmirning orzusi chin döst topish va unga ham döst 
bölishdir.Unda bu davrda döstlarga ehtiyojlik yuzaga keladi,öz his-tuyĝulari va 
muammolarini örtoqlashmoqchidek körinadi va haqiqatan ham bunga intiladi.Psixolog 
tili bilan aytganda,döst-bu "alter Ego",ya'ni ikkinch "Men" bölib,u ösha paytdagi "Men" 
ning bir qismi sifatida idrok qilinadi.Döst ösmir uchun shunday odamki,u bilan barcha 
dard-u hasratlarini muhokama qiladi.qalbidagi muammolarini unga tökib solgisi 
keladi.Döstlik tuyĝusi psixologik jihatdan öz-özini anglash va boshqa odamni 
tushunishga yordam beradi. Muloqotni kutish-murakkab öziga xos holat bölib,bunda 
ösmir shartli va shartsiz ravishda qiziqarli va muhim,takrorlanmas uchrashuv muloqotni 
kutadi.Shu sababdan ular ota-onalari ,atrofdagi kattalar va umuman boshqalarga diqqat 
va qiziqish bilan qaraydilar.Muloqot köpayishi natijasida döstlik kelib chiqadi va bu 
döstlik ösmir uchun özini mustaqil va katta odam sifatida hisoblay olishiga turtkiy böla 
oladi
Qiz bola bilan öĝil bolaning orasida döstlik hislari va munosabatlari böladi,buni 
inkor etib bölmaydi.Bu döstlik tufayli ular bir-birlariga ijobiy ta'sir etadilar.Qizlar bilan 
öĝil bolalar döstlik munosabatida bölmasalar,ögil bolalar johil,qöpol,shavqatsiz bölib 
qolishlari mumkin.
Tanada bölayotgan özgarishlar va jinsiy rivojlanish mobaynida yigit va qizlarning 
özaro qiziqishi kuchayadi va bu kuchayish yoqtirish,sevgi tarzida ham namoyon 
böladi.Sevgi bu nafaqat hissiyot ,balki boshqalarni seva olish qobiliyati va sevimli böla 
olishdir.Shu sababdan ösmirlar uchun bu hissiyotning borligi juda katta ahamiyatga 
egadir.Ösmirlar bir-biriga mehr qöyishganida asosan tanlagan odamlarning tashqi 
körinishlari,aqliy imkoniyatlari va obrölariga e'tibor beradilar.Lekin keyinchalik yosh 
ulĝayib borgan sari odamlar sevgi obyektini tanlashda uning tashqi qiyofasi,aqli yoki 
qandaydir afzalliklariga emas,balki uning insoniy fazilatlariga köproq e'tibor berishlari 
kuzatiladi.Aytish mumkinki,sevgi hissini dastlabki bosqichi-özaro yoqtirib qolish,yoki 
simpatiya bölib ,bunda tanlagan odamning tashqi qiyofa belgilariga köproq ahamiyat 

---