Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
189 
munosabatda, ayniqsa kishilarning bir–birlariga bo’lgan ruxiy
, ma’naviy ta’sirlari 
natijasida tarkib
topadi deb voyaga yetkazishda asosiy omillardan biri tarbiya ekanligini 
o’qtiradi.Yuqoridagi fikrlarda aytib o'tilganidek, oila haqidagi tushunchalar kecha yoki 
bugun paydo bo'lib
qolmagan. Ular ming yillik qadriyatlar, qarashlar, an'analar ta'sirida 
shakllanib kelgan. Oila-bu bolaning birinchi aloqa maktabi. Oilada bola oqsoqollarni 
hurmat
qilish, keksalar va kasallarga g'amxo'rlik qilish, qisqacha qilib aytganda, kattaga 
hurmatda, kichikka izzatda bo'lish kerakligini o'rganadi. Ijtimoiy muhit qanchalik 
yaxshi va sof bo'ladigan bo'lsa bu muhitda tarbiyalanayotgan bola ham, uning tarbiyasi 
ham shunchalik chiroyli va go'zal bo'ladi. Ammo guruch kurmaksiz bo'lmagani kabi 
barcha oilalar ham ertaklardagidek yoki biz televizor, gazeta yoki boshqa ommaviy
axborot vositalarida ko'rayotganimizdek baxtli yoki barcha oilalar
ham tinch osuda deb 
ayta
olmaymiz. Tan olish kerak yon atrofimizda oilaviy kelishmovchilik va turli xil 
ka
tta-kichik janjallar sababli tunlari tinchgina orom olib uxlay olmayotgan, olayotgan 
har
nafasida qo'rquv, alamning achchiq nafasi ufurib turgan bolajonlar ham talaygina. 
Xo'sh
bunday muhitda yashab, voyaga yetayotgan murg'ak go'daklarni qanday kelajak 
kutmoqda? Bola qanday muhitda yashashi kerak?
Statistik ma'lumotlarga qaraganda, bola qanchalik yomon muhitda ka
tta bo'lsa 
unda shu
muhitning ma'lumotlari takrorlangan holda saqlanib qoladi. Notinch oilada 
ulg'aygan bolalarning o'smirlik davrida 
,asosan, agrissiv xatti-harakatlar, suidsidga 
moyillik, hayotga qiziqishning pasayishi, atrofdagi olamni boshqa tengdoshlari kabi 
rangbarang tasvirlarda emas, balki faqat qora rangda ko'ra
boshlashi, insonlarga 
nisbatan nafrat, alam tuyg'ularining maksimal darajada yuqori aks
etish holatlari 
kuzatiladi. Shu sababli ham bizning yurtimizda bolani tarbiyasida oila muhim rol 
o'ynashi takror va takror
e'tirof etiladi. Bunday noxush holatlarning oldini olish uchun 
ham O'zbekistonda turli
xil oila maslahat markazlari, yoshlarni oilaga tayyorlaydigan 
oila muassasalari kabi ko'pgina tashkilotlar hamda psixologik maslahatlar, trening
lar 
tashkil etilgan va tashkillashtirilib borilmoqda ham. Bunday profilaktik ishlar natijasida 
hozirgi kunda anchayin yuqori samaradorlikka erishganmiz. Bularning barchasi 
vatanimiz, hukumatimiz tomonidan nazoratga olinib, nazorat qilinadi va qaysi oilada 
ozgina muhit o'zgaradigan bo'lsa mahalla fuqarolar yig'ini va tegishli psixolog, 
shifokorlar bilan oila muhiti mo'tadillashtirilib yaxshilanadi. Bolaning shaxs bo'lib 
shakllanishidagi birinchi tashqi ta'sir oila bo'ladigan bo'lsa, ikkinchi tashqi ta'sir bu 
v
ertual olam sanaladi. Ha biz 21 asrni taxnika asri deb nomladik va texnika sohasida
juda
katta yutuqlarga erishdik. Yangidan yangi telefon, kompyuterlar, elektron 
mashinala
r-u robotlarni ixtiro etib, kashf etdik. Ammo kundan kunga biz erishib
borayotgan yutuqlarimiz, o'ylab topib ixtiro qilgan yangidan yangi telefon
-u 
kompyuterlarimiz qaysidir jihatdan bizni "zaharlamoqda". Gap
shundaki, biz texnikadan 
qanday foydalanishni unutib qo'ydik. Oddiy misol hozirgi kunda ba'zi bir zamonaviy 
onalar bolasi yig'lasa aytadigan allasini ham telefondan eshittiradi, bola yig'lasa uni 
ovutish o'rniga qo'liga telefon ,kompyuter, televizorni yoqib beradida qaysidir ma'noda 
bolasini tinchlantirgandek bo'ladi. Ammo bilmaydiki o'z bolasini, jigarbandini o'zi asta
sekinlik bilan "zaharlab" bormoqda. Hali tug'ilganiga 10
-15 kun bo'lmay turib telefonda 
alla eshitgan bolani kelajagini qanday tasavvur qilish mumkin. Ona aytgan allaning 
sehri o'zgacha bòladi. Sababi oddiy shu birgina alla onaning ruhiy, jismoniy holatini, 

---