Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
15 
Тадқиқотларда Г.Айзенк сўровномасини террорчиларда ўтказилганда 
террорчилик актларининг 
- 46% ини холериклар; 
- 32% ини сангвиниклар; 
- 12% ини меланхоликлар; 
- 10% ини эса флегматиклар содир этганлиги кузатилган [3, 40]. 
Юқоридаги тадқиқот натижаларини таҳлил этар эканмиз, инсондаги мавжуд 
темпераментлар ҳам шахсдаги диний мутаассибликка мойиллигини аниқлашда 
ёрдам бериши мумкин экан, деган хулоса чиқиши мумкин. Қолаверса, ёш 
хусусиятларига ҳам алоҳида эътибор берилиб, бу қўлланмада мутаассиб-террорчи 
гуруҳлар аъзоларининг ўртача ёшлари 16-35 атрофида эканлиги аҳамиятлидир. 
Зеро, инсоннинг жамиятдаги ўз ижтимоий статуси (мавқеи)ни англаш ва реал 
“мен”ини намойиш этишлиги ҳам айнан шу ёш оралиғида кечади. Демак, маълум 
ижтимоий тўсиқларга учраган, руҳий тушкунликка учраган шахсда диний 
мутаассибликка мойиллик ортиши мумкин экан.
Шунингдек, ушбу қўлланмада террорчи шахс типлари ажратилиб, улардан 
2-мафкуравий мутаассиблар (эътиқодий, мафкуравий, сиёсий) ҳисобланиши ва бу 
тип бошқа типлардан кўра энг хавфли тип деб таъкидланади. Алиасхаб Мурзаев 
ўзининг “Психологические предпосылки развития религиозного фанатизма” 
номли мақоласида эса мутаассиб шахсининг унинг эътиқоди ва индивидуал 
хусусиятларини ўзаро қарамлигини алоҳида ажратиб кўрсатади. У ўз мақоласида 
шахс ҳарактери билан эътиқодини диалектик (ўзаро, узвий) боғлиқдир, деб 
кўрсатади. Яъни бунга кўра, хар қандай эътиқод шахсни индивидуал 
хусусиятлари таркибига кирувчи индивидуал маънога эга бўлади. Қолаверса, у 
диний мутаассиб шахсини характер аксентуация (шахснинг маълум хусусиятини 
бошқа хусусиятларига нисбатан яққол намоён бўлиши)сига эътибор беради. 
Демак, юқоридаги тадқиқотларни таҳлил қиладиган бўлсак, диний мутаассиб 
шахс одатда, террорчи шахсига айланар экан. Ундаги мавжуд хусусиятлари, 
фаолият мотивлари ўзгариб, ундаги ҳарактер аксентуацияси ниҳоятда яққол 
бўртиб 
кўриниб 
қолар 
экан. 
Қолаверса, 
тадқиқотларда 
мутаассиб-
террорчиларнинг темперамент лотинча “темпераментум” сўзидан олинган бўлиб, 
“аралашма” деган маънони англатади [4, 134]. ларига алоҳида бағишланган ишлар 
эътиборга моликдир. Умумий қараганда эса амалга оширилган ишлар диний 
мутаассиб шахсининг маълум хусусиятларини ёритиб бера олади холос. Диний 
мутаассиб шахси психологиясини комплекс тадқиқ этган манбаларнинг мавжуд 
эмаслиги бу муаммонинг нақадар зарурий ва муҳим эканлигини англатади. 
Биринчи Президент Ислом Каримов: “...ўзининг шак-шубҳасиз хақлигига, 
ҳақиқатни фақат ўзи билишга ишонч ҳисси сўнгги чораларга-зўравонлик 
ҳаракатларига мойиллиги билан ажралиб турадиган диний экстремизмнинг пайдо 

---