Bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun jismoniy va yuridik shaxslar javobgarligi

Aim.Uz

Bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun jismoniy va yuridik shaxslar javobgarligi

Kontrabandaga bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzishlarga va O’zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi orqali olib o’tiladigan tovarlarga tegishli soliqlar va boshqa majburiy boj to’lovlarini to’lashdan bosh tortishga qarshi kurash funktsiyasi O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining asosiy funkiiyalaridan biri ekanligi qonun bilan mustahkamlangan. Yuqorida aytib o’tilgan funktsiya bilan qonun hujjatlari tomonidan huquqni muhofaza qilish organlari sirasiga kiritilgan bojxona organlarining mavqeini ham belgilab berilishi o’z funktsional vazifalarini hal etishda bojxona organlarining huquqini kengaytiradi. Bojxona organlari bojxona bilan bog’liq huquqbuzarliklarga qarshi kurash vazifasini hal etib, bojxona haqidagi qonun huujjatlari buzilishiga barham berish maqsadida huquqiy majburlash, sanktsiya usullarini qo’llaydilar.

Bojxona bilan bog’liq huquqbuzarliklar uchun ma’muriy javobgarlikka tortish sohasida O’zbekiston Respublikasi bojxona organlarining huquqni qo’llash amaliyoti O’zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksining IX va X bulimlari qoidalari bilan qonuniy tartibga solinadi. Ushbu qoidalar asosida bojxona haqidagi qonunlar buzilganligi uchun ta’sir ko’rsatish choralariga tegishli masalalar bo’yicha normativ baza shakllanadi.

Bojxona kodeksida bojxona haqidagi qonun hujjatlari buzilishi tushunchasiga keng izoh berilgan. Bojxona kodeksida va O’zbekiston Respublikasining bojxona qonun hujjatlarida belgilangan bojxona qoidalariga rioya etmaslik bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilishi deb hisoblanadi.

Aytib o’tilgan moddaga binoan bojxona qonunlarining buzilishi Bojxona kodeksi, «Boj tarifi to’g’isida»gi O’zbekiston Respublikasi qonuni, O’zbekiston Respublikasining bojxona ishi to’g’risidagi boshqa qonun hujjatlari va O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari bilan belgilangan O’zbekiston Respublikasi bojxona chegarasi orqali olib o’tiladigan tovarlar va transport vositalarining bojxona nazorati va bojxona rasmiylashtiruvi (shu jumladan bojxona rejimlari) tartibiga, bojxona to’lovlarini to’lashga, bojxona imtiyozlari berish va ulardan foydalanishga tajovuz qiluvchi shaxslarning huquqqa zid tusdagi hatti-harakati yoxud harakatsizligidir. Buning uchun (ya’ni, ularning huquqqa zid hatti-harakati yoki harakatsizligi uchun) Bojxona kodeksida javobgarlik nazarda tutilgan.

Bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilganligi uchun javobgarlik sub’ektlarini aniqlashda shuni nazarda tutish kerakki, quyidagi O’zbekiston Respublikasi shaxslari ham, xorijiy shaxslar ham ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin:

1. 
   fuqarolar (ular huquqbuzarlik sodir etilgan paytda o’n olti yoshga to’lganda);
   
2. 
   mansabdor shaxslar (agar ular huquqbuzarlik sodir etgan paytda ularning xizmat vazifalariga Bojxona kodeksi va O’zbekiston Respublikasining bojxona ishi bo’yicha qonun hujjatlari talablari bajarilishini ta’minlash kirsa);
   

22. 
    yuridik shaxslar (mulkchilik shakllaridan qat’i nazar korxonalar, tashkilotlar, muassasalar);
    

7. 
   yuridik shaxs tashkil etmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuvchi shaxslar.
   

O’zbekiston Respublikasi Bojxona kodeksining 15-bo’limi 134-172-moddalarida bojxona haqidagi qonunlar buzilishi turlari va ular buzilganligi uchun javobgarlik belgilangan.

Bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzgan fuqarolar va mansabdor shaxslar ma’muriy javobgar bo’ladilar, ularning qilmishlarida jinoyat alomatlari bo’lgan taqdirda esa, jinoiy javobgarlikka tortiladilar.

Huquqni buzuvchi (jismoniy shaxs) bilan bojxona organi (yuridik shaxs) o’rtasida o’zaro munosabatlar paydo bo’lganda, huquq buzish mavzusi esa fuqaroga tegishli tovar bojxona qoidalarining buzilishi fuqaro tomonidan sodir etilgan deb tavsiflanadi.

Bojxona hakidagi qonun hujjatlarining buzilganligi uchun shaxslardan bojxona organi tomonidan faoliyatning muayyan turini amalga oshirish uchun berilgan litsenziya yoki malaka attestati chaqirib olinishi mumkin.

Mansabdor shaxslar, agar ular tomonidan huquqni buzish sodir etilishi paytida Bojxona kodeksi, shuningdek boshqa qonun hujjatlarida belgilangan talablar bajarilishini ta’minlash ularning xizmat majburiyatlariga kirsa, bojxona qoidalari buzilganligi uchun javob beradi.

Yuridik shaxslar va yuridik shaxsni tashkil etmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanayotgan shaxslarga nisbatan Bojxona kodeksining 134-172-moddalarida nazarda tutilgan bojxona haqidagi qonun hujjatlarining buzilganligi uchun jarimalar, bojxona organi tomonidan faoliyatning muayyan turini amalga oshirish uchun berilgan litsenziya yoki malaka attestatini chaqirib olish, bojxona haqidagi konun hujjatlarining buzilishi quroli yoki bevosita ashyosi hisoblangan tovarlar va transport vositalari musodara qilinishi qo’llaniladi.

Korxonalar va tashkilotlar xodimlari tomonidan ular o’z xizmat vazifalarini bajarishi chog’ida sodir etilgan bojxonaga oid qonun hujjatlarining buzilishi, ya’ni korxona yoki fuqaro (yukni oluvchi, jo’natuvchi, tashuvchi, saqdovchi)ning ishi bilan bog’liq hamda ularning manfaatlari yo’lida va tovarlari bilan sodir etilgan hatti-harakat korxona va tashkilot (yuridik shaxs) tomonidan sodir etilgan bojxona qoidalarining buzilishi sifatida tavsiflanadi. Ushbu holda yuridik shaxslar sifatida bojxona organi bilan korxona, tashkilot o’rtasida o’zaro munosabat paydo bo’ladi. Korxona, tashkilot yoki fuqaroga qarashli bo’lgap tovar qonunni buzish ashyosi hisoblanadi.

Bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzgan shaxslardan tovarlar va transport vositalarini musodara qilish imkoniyati bo’lmagan taqdirda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan tartibda ularning qiymati undiriladi.

Yuridik shaxslarni javobgarlikka tortish ularning mansabdor shaxslari va boshqa xodimlarini ular bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzganligi uchun javobgarlikdan ozod etmaydi.

Yuridik shaxsning mansabdor shaxslari va boshqa xodimlarini kontrabanda uchun hamda bojxona ishi sohasida boshqa jinoyatlarni sodir etganlik uchun jinoiy javobgarlikka tortish yuridik shaxsni bojxonaga oid qonun hujjatlarida nazarda tutilgan javobgarlikdan ozod etmaydi.

Bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun beriladigan jazo turlari. Bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzganlik uchun quyidagi jazolar beriladi (BK ning 132-moddasiga muvofiq):

1. 
   Jarima. Jarima ma’muriy huquqbuzarlik sodir etishda aybdor shaxsdan davlat hisobiga pul undirishdir. Jarimaning miqdori ma’muriy huquqbuzarlik sodir etilgan vaqtdagi, davom etayotgan ma’muriy huquqbuzarlik uchun esa huquqbuzarlik aniqlangan vaqtdagi belgilab qo’yilgan eng kam oylik ish xaqidan kelib chiqqan holda belgilanadi. Tovarlar va transport vositalarining kiymatidan kelib chiqib hisoblanadigan jarima ko’rinishidagi jazoni belgilashda ana shu narsalar qiymati deganda huquqbuzarlik aniqdangan kunda ularning erkin (bozor) narxi tushuniladi.
   

2. 
   Bojxona kodeksida nazarda tutilgan ayrim faoliyat turlarini amalga oshirish uchun bojxona organi tomonidan berilgan litsenziyani yoki malaka attestatini chaqirib olish. Litsenziya yoki malaka attestatini chaqirib olish bojxona omborlari, bojsiz savdo do’konlari, erkin omborlar, vaqtincha saqlash omborlariga, shuningdek bojxona brokeri, bojxona tashuvchisiga yoki bojxona rasmiylashtiruvi mutaxassisiga ular tomonidan bojxona qoidalari buzilganligi uchun, agar ushbu huquqbuzarliklar ko’rsatib o’tilgan shaxslar tomonidan litsenziya yoki malaka attestati bilan nazarda tutilgan faoliyatni amalga oshirish munosabati bilan sodir etilgan bo’lsa qo’llanilishi mumkin.
   
3. 
   Bojxona haqidagi qonun hujjatlari buzilishini sodir etish quroli yoki bevosita ashyosi hisoblangan tovarlar va transport vositalarini musodara qilish. Musodara qilish - bojxona qoidalari buzilishi ob’ekti hisoblangan tovarlar va transport vositalarining davlat mulkiga majburiy tekinga olib qo’yilishi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
   

Bojxona kodeksining 132-moddasi 2 va 3-bandlarida nazarda tutilgan jazolar esa, ham asosiy, ham qo’shimcha jazo sifatida qo’llanilishi mumkin.

Yuridik shaxs yoki yuridik shaxsni tashkil etmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanuchi shaxs tomonidan bojxona haqidagi qonun hujjatlari bir necha marta buzilsa, har bir huquqbuzarlik uchun alohida jazo beriladi.

Bojxona haqidagi qonun hujjatlaripi buzganlik uchun jazo berilishi javobgarlikka tortilayotgan shaxslarni boj to’lovlarini to’lash na Bojxona kodeksida nazarda tutilgan boshqa talablarni bajarish majburiyatidan ozod etmaydi.

Bojxona organi tomonidan muayyan faoliyat turlarini amalga oshirish uchun berilgan litsenziya yoki malaka attestatini qaytarib olish hamda jarima ko’rinishida jazo belgilash bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzish holati aniqlangan kundan boshlab olti oydan kechiktirmay, lekin u sodir etilgan kundan boshlab uch yildan kechiktirmay byudjetga bojxona to’lovlarini to’lamaslik bilan bog’liq ishlar bo’yicha

• 
  besh yildan kechiktirmay qo’llanishi mumkin.
  

Tovarlar va transport vositalarini musodara qilish ko’rinishidagi jazo bojxona haqidagi qonun hujjatlarini buzish sodir etilgan yoki aniqlangan vaqtdan hamda u asosiy yoki qo’shimcha jazo ekanligidan qati nazar qo’llaniladi.

Tovarlar va transport vositalarini g’ayriqonuniy olib o’tish kuni deb ularni O’zbekistan Respublikasi bojxona chegarasi orqali haqiqatda olib o’tilgan kun hisoblanadi.