Bog’ot Tumanidagi 13-son maktabning biologiya o’qituvchisi Matyoqubova Ma’muraning 5-sinf o’quvchilari uchun Botonika fanidan konspekti

Hujayra qobig'i tiniq va mustahkam bo'ladi. Kletchatka unga mustahkamlik beradi. Hujayra qobig'i uning ichidagi tirik qismni tashqi tomondan o‘rab turadi. U tashqi ta’sirdan humoya qiladi va shaklini saqlab turadi hamda tashqi muhit bilan bog'lab turadi.
Tirik hujayraning qobig'i murakkab tuzilishga ega, u bir moddani osongina o‘tkazsa, boshqasiga to'sqinlik qiladi. Hujayra qobig'idagi tanlab o'tkazuvchanlik xususiyati u nobud bo‘lguncha saqlanib turadi. Demak, qobiq hujayraning butunligini saqlash bilan bir qatorda, moddalarning tashqaridan kirishini tartibga solib turadi hamda ortiqcha moddalarni tashqariga chiqaradi.


18- rasm. Hujayraning tuzilishi:
1— qobiq; 2—sitoplazma;
3— mag'iz (yadro); 4— xloroplast; 5—vakuol.
Sitoplazma — hujayraning asosiy tarkibiy qismi. U rangsiz, tiniq, suyuq yoki shilim shiq holda bo‘lib, doim harakatlanib turadi. Sitoplazmaning tarkibi juda murakkab.
Mag‘iz — hujayraning deyarli o'rtasida (sitoplazma ichida) joylashgan eng muhim tarkibiy qismdir. U hujayralar bo'linishida katta rol o'ynaydi.
Plastidalar — hujayraning asosiy tirik qismlaridan bin. Ular faqat o'simliklarga xos. Plastidalar uch xil bo'ladi: leykoplastlar (rangsiz), xromoplastlar (zarg‘aldoq, qizg‘ish), xloroplastlar (yashil). Keyingi ikkita plastida o'simliklarga (barg, poya, gul va mevalarga) rang beradi. Xromoplastlar bilan xloroplastlar tufayli o'simlik gullari va mevalar har xil rangga kiradi.
Vakuol — sitoplazma ichidagi hujayra shirasi bilan to'lgan bo'shliq. U turli shaklda bo'ladi. Hujayra shirasi tarkibida 70—95% suv va unda erigan ko'pgina moddalar hamda oqsil, moy, shakar moddalari bo'ladi. Bu shira tarkibiga ko‘ra mevalarning ta’mi shirin, nordon va achchiq bo'ladi.

4. 
   Yangi mavzuni mustakamlash. Tezkor savol-javob orqali o’quvchilar bilimi tekshiriladi va mustaxkamlanadi.
   

1. 
   0‘simliklar hujayrasi qanday asosiy qismlardan iborat?
   
2. 
   Hujayralar qobig‘i qanday vazifani bajaradi?
   
3. 
   Mag‘izning asosiy vazifasi nimalardan iborat?
   

5.