Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

Boqqa o‘tqazilgandan	Umr ko‘rish
Navlar	keyin mevaga kirishi
		davri (yil)
	(yil)
Yirik mevali zemlyanika	1–2	4–5
Malina	2	10–12
Qorag‘at va qizilg‘at	3	12–15
Krijovnik	3–4	15–20
Shafloli	2–3	15–20
Olcha	3–4	18–25
Olxo‘ri	4–6	25–30
Gilos	4–6	25–40
Bodom	3–4	40–45
Olma	5–8	45–50
Nok	5–8	45–55
Sitrus o‘simliklar	3–4	50–60
Anor	3–4	50–70
O‘rik	3–4	50–70
Pindik	4–6	60–80
Sharq xurmosi	3–4	100
Anjir	2–3	100
Yong‘oq	8–10	100

16

Kuchli payvandtaglarda o‘stirilgan olma navlariga nisbatan kuchsiz payvandlarda o‘stirilgan olma navlari 25–40 yil kam umr ko‘radi. Lekin barvaqt hosilga kiradi. Behiga payvandlangan nok navlari ham 25–30 yil umr ko‘radi. Olchaga payvandlangan gilos navlari barvaqt hosilga kirib daraxtlarning umri kuchli payvandtag­ larda o‘stirilganga nisbatan birmuncha qisqa bo‘ladi. Ko‘pchilik danakli mevalar urug‘li mevalarga nisbatan barvaqt hosilga kirib qisqa umr ko‘radi.


Mevali daraxtlarning morfologik


vа biologik xususiyatlari

Qishloq xo‘jalik ekinlari, shu jumladan mevali va rezavor me-vali ekinlarning asosiy xo‘jalik ahamiyatiga ega xususiyatlari – bu ularning barvaqt hosilga kirishi, shox-shabbalarining pakana bo‘lishi, mevalarining yuqori sifatga egaligi va uzoq muddat saqlashga yaroqliligi hamda mevalarini ho‘l holatda va qayta ish-langan holda foydalanishlariga qarab yovvoyi ajdodlaridan kes-kin farq qiladi. Mevali daraxtlarning turi, oilaning botanik nomi va turlarning botanik holati 3-jadvalda keltirilgan.

Meva va rezavorlar o‘zining o‘sishi, rivojlanishi, umr ko‘rishi, hosilga kirishi, ildiz mevasi va yer ustki qismining o‘sishiga qarab daraxt, buta, yarim buta hamda o‘tsimon o‘simliklarga bo‘linadi.

Meva va rezavor meva o‘simliklarining 50 ga yaqin oila­ si, 200 avlodi, mingdan ortiq turi va ko‘pgina xillari mavjud. O‘zbekistonda ayni vaqtda mevali va rezavor mevali ekinlarining 70 turi madaniylashtirilgan bo‘lib, ulardan 25 tasi keng tarqalgan. Dunyo mevachiligida, shu jumladan O‘zbekistonda yetishtiri­ ladigan turlarini bir-biridan ajratish maqsadida meva va rezavor meva ekinlarning morfologik tuzilishi va biologik xususiyatlarini hisobga olib 6 guruhga bo‘lish mumkin. Bular: urug‘li (olma, nok, behi), danakli (o‘rik, gilos, shaftoli, do‘lana), yong‘oqli (grek yong‘og‘i, pista, bodom, pekan), subtropik (anor, anjir, xurmo, chi-lonjiyda), sitrusli (limon, apelsin, mandarin, greypfrut), rezavor mevalar (qulupnay, smorodina, malina, mandarin)ga bo‘linadi.

17

			3-jadval
Guruhi	Turi	Oilaning botanik	Turning botanik nomi
		nomi
Urug‘li	Olma	Rosaceae	Malus Mill.
mevalar	Nok	‘‘	Pyrus L.
	Behi	‘‘	Cidonia Mill.
	Do‘lana	‘‘	Crataegus L.
	Irg‘ay	‘‘	Amelanch er Medik.
	Chetin	‘‘	Sorbus L.
	Mushmula	‘‘	Mespilus L.
	O‘rik	‘‘	Armeniaca Mill.
Danakli	Shaftoli	‘‘	Persica Mill.
mevalar	Bodom	‘‘	Amygdalus L.
	Olxo‘ri	‘‘	Prunus Mill.
	Olcha	‘‘	Cerasi s Juss
	Gilos	‘‘	Cerasusavium (L) Moench
	Jiyda	Eleagnaceae	Ehagnus L.
	Qizil	Cornaceae	Cornus mas L.
Yong‘oqli	Yong‘oq	Juglandaceae	Juglans L.
mevalar	Pekan	“	Carya Nutt.
	Pista	Anacardiaceae	Pistacia L.
	Yong‘oq daraxti	Butulaceae	Corulus L.
Subtropik	Apelsin	Кu‘асеае	Citrus sinensis Osb
mevalar	Limon		C. limon B.
	Mandarin	‘‘	C. reticulate Blanco
	Greypfrut	“	C. paradisi M.
	Bigaradiya	‘‘	C. aurantium L.
	Trifoliata	‘‘	Poncirus trifoliata (L).
			Rkaf
	Anor	Punicaceae	Punica L.
	Anjir	Moraceae	Ficus L.
	Tut	Moraceae	Morus L.
	Xurmo	Ebenaceae	Diospyros L.
	Unabi	Phamnaceae	Ziziphus jujuba Mill
Rezavor	Zaytun	Oleaceae	Olea L.
mevalar	Zemlyanika va	Rosaceae	Fragaria
	qulupnay
	Malina va	‘‘	Rubus L.
	maymunjon
	Krijovnik	Saxifragaceae	Grossularia
	Smorodina	‘‘	Ribes L.
	Aktinidiya	Actinidiaceae	Actinidia Linde
		van. Tiegn.

18

Mevali va rezavor mevali o‘simliklarning morfologik belgi-lari, ya’ni yer ustki qismining tuzilishi, hosil berishi, yashash muddatlari va boshqa xo‘jalikdagi ahamiyatli belgilarini inobat-ga olgan holda ularni daraxt, buta, chala buta va ko‘p yillik o‘t o‘simliklarga bo‘lish mumkin.