Bog‘dorchilik o‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan «O‘zbekiston faylasuflari milliy jamiyati»

19-rasm. Anor.

«Kazaki anor» navi.
2-amaliy mashg‘ulot


7. SUBTROPIK O‘SIMLIKLAR VA REZAVOR


МЕVАLAR MORFOLOGIYASINI O‘RGANISH (2 soat)


Ishning maqsadi: Talabalarni subtropik meva ekinlarining yer ostki va yer ustki qismlari tuzilishi, o‘sishi va rivojlanishi bilan tanishtirish.


Material va jihozlar:

1. Turli yoshdagi subtropik meva ekinlarining ko‘chatlari, ularning­ yer ostki va yer tistki qismlarini ko‘rsatuvchi jadvallar, gerbariy materiallari.

2. А. Ribakov, S. Ostrouxova. O‘zbekiston mevachiligi. – T.:

O‘qituvchi. – 1981, 48–61-betlar.

Qisqacha tushuntirish: Subtropik mevali o‘simliklar gu-ruhiga anor, anjir, xurmo, chilonjiyda kabi o‘simliklar kiradi.


Anor. O‘zbekistonda anor qadim zamondan beri yetishtirilib kelinmoqda. Anor avlodiga ikkita tur kiradi. Mevasining tarki-bida 14–21 foiz qand, 0,8–4 foiz kislota mavjud. Anorning gullash davri uzoqqa cho‘zilib, gullari ko‘p, yirik va qizil rangli bo‘lgani tufayli, u ajoyib dekorativ o‘simlik bo‘lishi ham mum-kin.

Anor bo‘yi 2 m dan 5 m gacha bo‘lgan ko‘p shoxli kichikroq daraxt yoki buta hisoblanadi. Anor

daraxtining yer ustki qismlari har 10–15 yilda kesib tashlanadi, chunki bu paytga kelib u qariydi va hosili kamayadi. Ildizlari baquv-vat, ko‘p tarmoqlangan va uzoq vaqt yashaydigan bo‘ladi. Shoxlari tikanli, nordon anorlarning tikani shirin anorlarnikidan ko‘p bo‘ladi. Gullari yirik. Mevasida 6–12 ta uya bo‘lib, juda ko‘p donalari bo‘ladi.

Anjir. Anjir o‘simligining avlo­diga­ 1000 ta gacha tur kira-

51

«Oq adreaticheskiy» navi.
di. O‘zbekistonda anjir, asosan, Farg‘ona vodiysi va Samarqand viloyatida keng tarqalgan. An-jir daraxtining bo‘yi 4–15 m ga-cha, shoxlari qalin, tarvaqaylab o‘sgan bolib, sutsimon o‘tkir shirasi bor. Ildizi tuproqqa 6 m gacha chuqurlikka ketadi. Juda ko‘p ildiz bachkilari chiqaradi.

Anjir gullari mayda, bir jinsli, nok shaklida to‘pgul hosil qilib,

20-rasm. Anjir. barg qo‘ltig‘idan o‘sib chiqadi.

To‘pgulida erkak va urg‘ochi gullar joylashgan. Anjir da-

raxti boqqa o‘tqazilgandan so‘ng 2–3-yili hosil qila boshlaydi. O‘zbekistonda anjirning Kadota navi va Qora mahalliy shakllari keng tarqalgan.

Xurmo. Qimmatli subtropik o‘simliklardan biri bu xurmo hi-soblanadi. Xurmo daraxtining avlodiga 200 ga yaqin tur kiradi. Xurmoning­ 800 dan ortiq navi mavjud. Daraxtining bo‘yi 10–16 m ga yetadi, uzoq yashaydi, gullari o‘tgan yilgi novdalarning ko‘klamda chiqargan yosh novdasi uchida hosil bo‘ladi. Mevasi

yirik, seret bo‘lib og‘irligi 400 gr gacha bo‘ladi. Xurmo daraxti, asosan, kurtak yoki qalamcha-sini payvand qilish yo‘li bilan

ko‘paytiriladi. O‘zbekistonda asosan Hiakumi, Zendji Maru,

21.rasm. Xurmo.

«Zendji Maru» navi.

Vaxshskiy kabi navlari ekilib, ulardan 150–180 s/ga hosil oli-nadi.