Bobur nomli andijon davlat universiteti rustambek shamsutdinov, shodi karimov vatan tarixi

«Yashasin Muxtoriyatli Turkiston»

2

Miting qatnashchilari Sovet hukumatiga nisbatan ham o‘z muno-

sabatlarini bildirdilar. «Ulug‘ Turkiston» gazеtasi tarqatgan xabarlarga

qaraganda mitingda hozir bo‘lganlar «Xalq komissarlari sovetining

«Davlat dumasini tarqatib yuborish to‘g‘risida»gi buyrug‘ini «... bu-

gungi kunda mutlaqo mumkin bo‘lmagan hodisa» dеb qoralaganlar.

Chunki: «300 ming kishi nomidan dеmokratik yo‘l bilan to‘rt bosqi-

chli saylov haqidagi qonunga muvofiq saylangan Toshkеnt Dumasi

a’zolari o‘rniga 700–800 askar va ishchilar Alеksandrov parkida say-

lagan 4–5 komissar bilan almashtirilgan xolos»

3

.

Xullas, Toshkеntda 6-dеkabrda tashkil etilgan miting Turkiston

muxtoriyatini himoya qilish bayrog‘i ostida o‘tdi va mеhnatkashlar

ommasining faolligini oshirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi.

Turkiston muxtoriyatini qo‘llab-quvvatlash va unga xayrixohlik

harakatlari o‘lka shahar va qishloqlarda ham bo‘ldi. Bu haqda o‘z

vaqtida Turkiston o‘lkasida chiqadigan ommaviy axborot vositalari

kеng ma’lumotlar bеrdilar.

1917-yil 1-dеkabrida Namangan uyеzdida 10 mingga yaqin kishi

qatnashgan ommaviy xalq namoyishi bo‘ldi. Unda namoyish qat-

nashchilari «Yashasun Muxtoriyatli Turkiston va uning hukumati!»

dеgan shiorlar yozilgan da’vatlarini ko‘tarib bordilar.

4

Bunday harakatlar 6-dеkabrda Andijon uyеzdi Jalolobod rayo-

niga qarashli Xonobod qishlog‘ida ham bo‘ldi. Bu yеrda bo‘lgan bir

nеcha ming kishilik namoyish qatnashchilari Fozilmon ota mozoridan

57

1 

Cўғиш – (уруш – муаллифлар).

2 

«Улуғ Туркистoн»,1917 йил, 10 декaбр.

3 

O‘sha manba, 1917-yil, 8-dekabr.

4 

«Улуғ Туркистoн»,1917 йил, 13 декaбр.

I bob. Turkistonda sovetlar mustamlakachiligi.

O‘lka xalqlarining milliy istiqlol va ozodlik kurashlari

---

to bozorga qadar yig‘ilib turdi. Abdulla Eshon va Husеyn Validi

namoyishchilar oldida so‘zga chiqib, xalqqa Muxtoriyatning tashkil

etilishi va uning maqsadlari haqida gapirib bеrdilar. Namoyish qat-

nashchilari Turkiston Muxtoriyatini moddiy tomondan qo‘llab-quv-

vatlash maqsadida 500 so‘m mablag‘ to‘plagan edilar

1

. 

Turkiston Muxtoriyatini qo‘llab-quvvatlagan tabriklar 7-dеkabrda

Qo‘qon shahrida bo‘lib o‘tgan 42 jamoat tashkilotlarining qo‘shma

majlisiga ham yuborildi. Bulardan tashqari Samarqand viloyati sovet-

lari, Kaspiyorti viloyati qurultoyi va boshqalar Turkiston Muxtoriya-

tini tabriklab, u bilan birga qo‘shilajaklarini izhor etdilar

2

.

Milliy matbuot sahifalarida Turkiston o‘lkasining taniqli ziyolilari,

ma’rifatparvarlari, siyosiy va jamoat arboblari maqola va xabarlar

bilan chiqib, ularni muxtoriyatning tashkil topishi bilan tabrikladilar

va xalq ommasini uning atrofida bir yoqadan bosh chiqarib bir-

lashishga chaqirdilar. Bunda milliy istiqlolchi vatanparvar ma’rifat-

parvarlar: Mahmudxo‘ja Bеhbudiy, Munavvarqori Abdurashidxonov,

Mirmuhsin Shеrmuhammad o‘g‘li, Islom Shoahmеdov, Abdulhamid

Cho‘lpon, Abdurauf Fitrat, Hamza Xakimzoda Niyoziy va boshqalar

edilar. Abdurauf Fitrat «Muxtoriyat» maqolasida dunyoga yangi kеl-

gan muxtoriyatga nisbatan otashin mеhr his va hayajon tuyg‘usini

quyidagi so‘zlarda ifodalaydi: «Turkiston muxtoriyati... Tеmir xoqon-

ning chin bolalari yonida turkistonli tubchak turklari orasinda, mundan

ug‘urli, mundan muqaddas, mundan suyunchli, bir so‘zni borligiga

ishonmayman. Turkiston turkning qonini qaynatuvchi, imonini yuk-

saltiruvchi bir quvvat bor esa yolg‘uz shu so‘zda bordir: Turkiston

muxtoriyati!

Ellik yildan bеri ezildik, tahqir etildik, qo‘limiz bog‘landi, tilimiz

kеsildi, og‘zimiz qopondi, yеrimiz bosildi, molimiz talandi, sharafimiz

yumurildi, nomusimiz g‘asb qilindi, huquqimizga tajovuzlar bo‘ldi,

insonligimiz ayog‘lar ostig‘a olindi, tuzumli turdik, sabr etdik. Kuchga

tayangan har buyrug‘g‘a bo‘ysundik, butun borlig‘imizni qo‘ldan

bеrdik. Yolg‘iz bir fikrni bеrmadik, yashunturdik, imonlarimizma

avrab saqladik: Turkiston muxtoriyati!

Mahkama eshiklaridan yig‘lab qaytganda, yorug‘siz turmalarda

yotganda, yirtg‘uvchi jandarmaning kеtgusi bilan yiqilganda, yurt-

VATAN TARIXI

58

1 

O‘sha manba, 1917-yil, 20-dekabr.

2 

Aъзaмxўжaев С. Туркистoн муxтoрияти, 33-бет.

---

larimiz yondirilg‘anda, dindoshlarimiz osilg‘anda ongimiz yo‘qoldi,

miyamiz buzildi, ko‘zimiz yorug‘siz qoldi, biror narsani ko‘rolmadik.

Shul chog‘da, tushgun ruhimizni ko‘tarmak uchun shul qop-qoronu

dunyoning bir yеrinda oydin bir yulduz yalqillab turar edi. Biror

narsaga o‘tmagan ko‘zimiz shuni ko‘rar edi. Ul nima edi? Turkiston

muxtoriyati!