Bobur n o m id a g ia n d ijo n davlat universiteti ru stam bek shamsutdinov, shodi k a rim o V



Download 11,52 Mb.
Pdf ko'rish
bet93/253
Sana31.12.2021
Hajmi11,52 Mb.
#219543
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   253
Bog'liq
2 5467894839875994463

ABU  N A SR   A L -U TB IY 

( 9 6 1 - 1 0 3 6 /1 0 4 0 )

G ‘aznaviylar  sulolasi  davri  tarixining  eng  mashhur  bilim- 

donlaridan  biri  Abu  Nasr  ibn  Abdullajabbor  al-Utbiydir.  Eronda 

o ‘troqlashib  qolgan  badavlat  arab  oilasiga  mansub  b o ig a n   al-Utbiy 

sharqshunos  olim  Ubaydulla  Uvatovning  ta ’kidlashicha,  G ‘azna 

hukmdori  Abu  Mansur  Sabuqtakinning  saroyida  kotiblik  qiladi.  U 

g ‘oyatda  tadbirkor  shaxs  b o ig an .  Sabuqtakin  vafot  etgach  uning



VII bob.  IX -X II asrlarda M ovarounnahr va X orazm da m adaniy hayot

239


o ‘g ‘illari  Ismoil  va  Mahmud  taxt  vorisligi  uchun  kurashadilar.  Al- 

Utbiy  Mahmud  tarafida  b o ‘lib,  ular  g ‘olib  chiqadilar.  Mahmud 

hukmronligi davrida al-Utbiy uning qo‘1 ostida ishlaydi va sultonning 

elchisi  sifatida  diplomatiya  xizmatiga jalb  qilinadi.  U  Mahmudning 

o ‘g ‘li  M as’ud  hukmronligi  davrida  ham  saroyda  kotiblik  lavozimini 

o ‘tagan.

Tarixiy  yozma  manbalarda  al-Utbiyning  har  tomonlama 

kamolotga  yetgan  ulug‘  bir  shaxs,  tarixchi,  shoir  va  adib  b o ‘lganligi 

ta ’kidlanadi.  Uning  «Latoif  al-kuttob»  asarida  («Kotiblaming  latif 

so‘zlari»)  birodarlik,  do'stlik  mavzulariga  bag‘ishlangan  asarlari 

borligi  qayd  etiladi.  Ammo  Abu  Nasr  al-Utbiyning  eng  shoh  asari 

so‘zsiz  «Tarix  al-Yaminiy»  («Yaman  ud-Davlatining  tarixi»)dir. 

Ubaydulla  Uvatov  bergan m aium otlarga  qaraganda,  asarga  «Tarixiy 

al-Yaminiy»  deb  nom  berilishiga  sabab  «...G‘azna  Sulton  Mahmud 

G ‘aznaviy  (u  998  1030-yillarda  hokimlik  qilgan)  mustaqil  ravishda 

g ‘aznaviylar  taxtida  qaror  topgach,  999-yilda  abbosiy  xalifa  Qodir 

Billoh  (xalifalik  yillari  991-1031-yillar)  unga  Xurosonni  idora 

qilish  huquqi  bilan birga  Yamin ud-davlat Amin  Ul-millat»  («Davlat 

tayanchi  va  din  xomiysi»)  degan  faxriy  laqab  in ’om  qilgan  edi.  Shu 

xususdan  ham  al-Utbiy  o ‘z  asarini  Mahmud  G ‘aznaviy  tirikligida 

yozib,  unga  bag‘ishlaydi  va  uning  laqabi  «Yamin»ga  nisbat  berib, 

qisqacha «Tarix al-Yaminiy»  deb atagan».

Mazkur  asar  g‘oyatda  qimmatli  manba  asari  ekanligi  va  o ‘z 

vaqtida,  undan  keyingi  davrlarda  ham  bu  asarga  qiziqish  juda 

katta  bo‘lganligini  isbotlaydigan  dalillar  anchagina.  «Tarix  al- 

Yaminiy»  shu  paytga  qadar  fors  tili  (1205-1206),  ingliz  tili 

(1858),  hind  tili  (1847),  arab  tili  (1870),  rus  tili  va  boshqa  tillarda 

chop  etilgan.  Ushbu  asar  xususida  V.V.Bartold,  A.Yakubovskiy, 

V.I.Belyayev,  P.Y.Bulgakov  va  boshqalar  ilk  fikrlar  aytganlar 

va  o ‘z  ilmiy  tadqiqotlarida  undan  foydalanganlar.  Qariyb  yarim 

asrlik  davmi  (975-1021)  o ‘z  ichiga  olgan  «Tarix  al-Yaminiy» 

asarida  al-Utbiy  Movarounnahr  va  Xurosonda  b o ‘lib  o ‘tgan  tarixiy 

voqealami  keng  qamrovli  bir  tarzda  bayon  etgan.  Bu  asar  o ‘z 

davriga  oid  muhim  va  ko‘pdan  k o ‘p  dalil  va  m a’lumotlami  o ‘zida 

mujassamlashtirganligi  uchun  ham  undan  fors  va  arab  tillarida 

yozilgan  qator  tarixiy  asarlarda  foydalanganlar.  Al-Utbiy  asariga 

tarix  ilmi  olamida  mashhur  b o ig a n   Abul-Hasan  Bayhaqiy,  Ibn 

al-Asir,  Ibn  Kasir,  Rashiduddin,  Mirxond,  Xondamir,  Gardiziy




240

VATAN  TARIXI

va  boshqalaming  murojaat  qilishlarining  o ‘zi  uning  fan  olamida 

tutgan  o ‘miga  berilgan  yuksak  bahodir.

«Tarix  al-Yaminiy»  muqaddima  va  qirq  besh  bob  (zikr)dan 

iborat.  Unda  X  va  XI  asrlarda  faoliyat  ko‘rsatgan  g ‘aznaviylar 

davlati  tarixi  atroflicha  bayon  etiladi.  Albatta,  o ‘sha  davr  a n ’anasiga 

ko‘ra  hukmdorlarga  nisbatan  xayrixohlik  m a’lum  darajada  asarda 

aksini  topgan  bo isad a,  biroq  obyektiv  tarixiy jarayon  unda  vetakchi 

o‘rindadir.  Sultonlar,  amirlar,  mulkdor  va  boylar  o ‘rtasidagi  toj-u 

taxt  va  davlat  talashib  olib  borilgan  mantiqsiz  urushlar,  jang-u 

jadallar,  nizolar,  ixtilofu  mojarolarga  m uallif o ‘z  asarida  katta  o ‘rin 

ajratgan.  Ayni  zamonda  asarda  oddiy  mexnatkash  xalqning  og‘ir 

iqtisodiy  turmush  sharoiti,  ulaming  zulm  va  istibdodga  qarshi  olib 

borgan  kurashlari  to ‘g ‘risida  ham  k o ‘pgina  m a’lumotlar  berilgan. 

Bu jihatdan  Nishopur  va  Xurosondagi  qahatchilik  (1011),  Jurjondagi 

(987) vabo kasalligi voqealari  harakterlidir.

Abu  Nasr  al-Utbiyning  «Tarix  al-Yaminiy»  asarining  177  va- 

raqdan  iborat  Toshkent  qoiy ozm a  nusxasi  O ‘zbekiston  Respubli­

kasi  Fanlar  akademiyasining  Sharqshunoslik  institutida  saqlanadi. 

Afsuski,  xalqimiz  va  tariximiz  uchun  g ‘oyatda  qimmatli  va 

zarar  b o ig a n   mazkur  asar  shu  kunga  qadar  o ‘zbek  tiliga  tarjima 

qilinmagan.  Uni  o ‘rganish,  tahlil  va  tarjima  qilib  millatning 

m a’naviy  boyligini  boyitish  ziyolilarimizning  burchidir.




Download 11,52 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   253




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish