|
q o ‘ylar
ko‘p b o igan. Ular zotli
otlami ham ko‘plab yetishtirganlar. Chorva mollarining ko‘pchiligi
podsholar va uning yaqinlariga qaragan. Shuning uchun b o is a kerak
76
VA TA N T A R IX I
xoqon va uning urug‘lari bahor kelishi bilan qishki qarorgohdan
yozgi qarorgohga ko‘chganlar. Chorvasi kam b o ‘lgan aholi esa
vohadan chiqib keta olmagan. Yashab qolganlari esa dehqonchilik va
hunarmandchilik bilan shug‘illanishga majbur bo‘lganlar. Angren —
Chirchiq atroflarida saqlangan yuzlab tepa-qo‘rg ‘onlar bunga
guvohlik beradi. Tarixiy m a’lumotlardan qang‘arlaming Bityan,
Yuni hamda arxeologlar ochgan O ‘tror-1, Oqtepa-2, Qorovultepa,
Choshtepa xarobalari o ‘mida qadimiy qo‘rg ‘onlari va shaharlari
ham bo‘lgan. Hunarmandchilik — urush qurollari (qilich, xanjar,
oybolta, o ‘tkir uchli nayza va boshqalar) Toshkent vohasida ishlab
chiqarilgan, Qoramozor, Qurama va Chotqol tog‘larida temirchilik
misgarlik hunarining rivojlanishi uchun kerakli miqdorda m a’danlar
bo‘lgan. Bu joylardan juda qadim davrlardan boshlab mis, temir,
kumush va boshqa metallar olingan. Ustalar turli metallami bir-biriga
qo‘shib, mustahkam qurollar yasashni ham bilganlar.
1984-yili xo‘jandlik A.Aminov tomonidan Sirdaryodan topilgan
qadimgi dubulg‘a yuqorida aytib o ‘tganlarimizga misol bo‘ladi.
Dubulg‘a 2 ming yillik tarixga ega. Dubulg‘aning zirxi qo‘shqavat
bo‘lib, turli metall qotishmalaridan ishlangan. Mutaxassislar uni
yasash uchun mahalliy xomashyo, jumladan, Qoramozor mdasi
asosiy mahsulot bo‘lib xizmat qilgan, deb taxmin qiladilar.
Qovunchitepa qazilmalaridan topilgan sopol idishlar Q ang‘ davri
madaniyatidan darak beradi. Sopol idishlar ko‘pincha qizil ang‘ob
bilan bo‘yalgan. Sopol idishlaming bir qancha turlariga hayvon
boshi tasviri tushirilgan. Yuqorida tilga olingan arxeologiyaga oid
barcha topilmalar Qovunchi madaniyati deb tarixga kirgan. Qovunchi
madaniyati Toshkent vohasi, Sirdaryoning o ‘rta oqimi, Yettisuv
va Shimoliy Farg‘onada keng tarqalgan. Bu madaniyatning ayrim
namunalari 0 ‘zbekistonning janubi va Tojikistonning bir qancha
tumanlaridan ham topilgan. Q ang‘ madanyati, savdo-iqtisodiy
aloqalarining rivojlanishi va kengayishida bu davlat hududi orqali
o ‘tgan qadimiy savdo yo‘li — «Ipak y o ‘li»ning ahamiyati katta
b o ‘lgan.
Q ang‘lilar e ’tiqodida zardushtiylik dini yetakchi o ‘rinni egal-
lagan. Ular quyoshni muqaddas deb bilganlar va unga sig‘inganlar.
Tarixiy m a’lumotlarga qaraganda madaniyatning boshqa turlari
qatorida musiqa san’ati ham rivojlanganligi ta’kidlanadi.
Milodiy II—III asrlarga oid, xitoy tilida yozilgan tarixiy kitoblarda
va musiqa traktatlarida 0 ‘rta Osiyo xalqining mohir sozandalari,
I ll bob. 0 ‘rta Osiyodagi qadim gi davlatlar
77
maqomchi va bastakorlari hamda raqqosalari haqida ko‘pchilikka
m a iu m boim ag an m aium otlar mavjud.
Solnomalarda va musiqa traktatlarida 0 ‘rta Osiyodan olib
borilgan juda ko‘p musiqa asboblari eslatib o ‘tilgan. Ammo bularning
aksariyati xitoy tilida nomlanganligi tufayli ulaming qaysi biri 0 ‘rta
Osiyodan borganligini aniq aytish qiyin. Bu asboblarga berilgan
ta ’riflardan va N.Y.Bichurinning tarjimalarida keltirilgan ayrim
asbob nomlaridan nay, sumay, childirma, nog‘ora, dutor, beshtorli
cholg‘u asbobi (gusli) va boshqalar 0 ‘rta Osiyodan borgan deyish
mumkin.
0 ‘rta Osiyo va boshqa mamlakatlardan borgan san’atkorlardan
musiqachi va artistlar guruhlari tashkil etilgan. Jumladan, Toshkent,
Samarqand, Shahrisabz va Buxoro san’atkorlaridan tashkil topgan
gumhlar mavjud bo igan. 12-24 kishidan iborat b o ig a n guruhlar
bora-bora ansamblga aylanadi. Ijrochilar sahnaga o‘z milliy
kiyimlarida chiqqanlar.
Milodiy IV -V asrlarga oid xitoy tilida yozilgan musiqa
traktatlarida Buxoro (Ango), Samarqand (Qang‘o) va Q angiisijo
yoki Q an g ii (Sirdaryoning o ‘rta oqimi, Toshkent vohasi) nomli
maqomlar mavjud b o iganligi uqtirib o ‘tilgan.
Xusyunu — o‘z davrining eng mashhur raqslaridan b o iib ,
Movarounnahrda keng tarqalgan. Bu o ‘yinni asosan qizlar, ba’zi
vaqtda erkaklar ham ijro etganlar. Samarqand va Kitob — Shahrisabz
viloyatlarida mashhur b o ig a n bu o ‘yinni ijro etuvchi qiz-juvonlar
ham ko‘proq shu viloyatdan chiqqanlar.
Xitoyda milodiy bir minginchi yillaming o‘rtalarida 0 ‘rta
Osiyodan borib qolgan va u yerda shuhrat qozongan raqslardan yana
biri Chjechji — Toshkent nomi bilan atalgan b o iib , buni asosan qiz-
juvonlar ijro etganlar. Dastavval bu raqsga bir kishi tushgan, ya’ni
yakka о ‘yin hisoblangan. Milodiy V -V I asrlarda esa besh kishi,
keyingi asrlarda esa 24 kishi o ‘ynagan. Bu raqsga davra tutib, aylanib
o ‘ynalgan.
«Toshkent» raqsi xitoyliklami o ‘ziga mafitun etgan. 0 ‘sha
davrlarda yozilgan musiqa traktatlarida bu raqsga juda yuqori baho
berilgan. Masalan, Chyan Yan o ‘zining «Musiqa kitobi» nomli
asarida «Xitoyliklar chjechji raqsini ijro etishda xuslar (xorijiylar—
R.Sh. Sh.K.) bilan tenglasha olmaydilar», deb yozgan edi. 0 ‘sha
davrdagi xitoy shoirlari «Toshkent» raqsining maftuni b o iib , unga
b ag ishlab 29 ta she’r va qasidalar yozganlar.
78
VA TA N T A R IX I
Xitoyda yashab, o ‘sha yeming fuqarosi bo‘lib ketgan bir
qancha sana’t ustalari qaysi shahar va viloyatdan kelgan b o isa la r
o ‘sha joyning nomini o ‘z ismlarining oldiga qo‘shib aytganlar:
ulaming avlodlariga esa bu nomlar familiya b o iib qolgan. Masalan,
Buxorodan kelganlar — An (Ango — Buxoro), Samarqanddan kel
ganlar — Kan (Qang‘o — Samarqand), Shahrisabzdan kelganlar—
Shi (Shigo — Shahrisabz, Toshkent ham Shi deb beriladi, ammo
uning belgisi boshqacharoq b oigan), Mi (Migo — M aymurg‘—
Samarqand yaqinidagi viloyat), Sao (hozirgi X o‘jand,— M irzachoi
va qisman Jizzax viloyatlarida joylashgan yerlar va boshqalar).
Xullas, Q ang‘ davlatining qariyb yetti asrlik tarixi ota-bobo, avlod-
ajdodlarimiz qadim-qadimdan biz haqli suratda faxrlansa arziydigan
tarixga, rivojlangan, qadimiy madaniyatga ega boiganliklarini yana
bir marta isbotlaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
