Bobur mirzoning hayoti va faoliyatiga oid mavzular ummonday cheksiz. Bu ummonda o‘nlab, yuzlab adabiy kemalar suzishi mumkin

www.ziyouz.com kutubxonasi 
226
ortiq askarlar ham otdan namoyishkorona tusha boshladilar. 
Buni daraning tashqarisidagi shayboniyzoda sultonlar ko‘rib turardilar. Lekin daraning 
ichida — sultonlarga ko‘rinmaydigan joyda Boburning asosiy kuchlari otdan tushmay, saf 
tortib, hujumga shaylanib turar edilar. 
Tepalikda turgan Bobur yon-veridagi barcha navkarlari bilan kechki paytda otdan 
tushganini va navkarlar safini tarqatib yuborganini ko‘rgan sultonlar «bugun chindan 
ham jang bo‘lmaydi» deb o‘ylagan bo‘lsalar kerak. Ular ham saflarini buzib, ba’zilari 
otlarini yetaklagan holda orqaga burilishdi va suv izlay boshlashdi. 
Boburga shu kerak edi. U sakrab otiga mindi-yu, dara ichida yovga ko‘rinmay tayyor 
turgan bek va nav-karlariga qarab qichqirdi: 
— Yog‘iy chekindi! Zafar bizniki bo‘lur! Ta’qib eting! Bu buyruq og‘izdan-og‘izga o‘tib, bir 
lahzada butun saflarga tarqaldi. «Yov qochsa botir ko‘payadi» deganlaridek, yov 
chekinganiga ishongan daradagi askarlar dahana tashqarisiga sherday dadil hamla qilib 
chiqdilar. Bobur ham qilich yalang‘ochlab, tepadagi tug‘bardorlari va xos navkarlari bilan 
pastga otildi. 
Shayboniyzodalar dara ichidan va tepadan tog‘ ko‘chkisiday otilib tushib kelayotgan o‘n 
besh ming qo‘shin qarshisida shoshib qoldilar. Ular buzilgan saflariga qaytadan tartib 
berishga ulgurolmay, vahima ichida qochishga tushdilar. 
Bu qochishni o‘ng tomonda Mirzoxon bilan olishayotgan Temur Sultonning odamlari ham 
ko‘rdilaru yakkalanib, qurshovga tushib qolishdan qo‘rqib, narigi bir daraga qarab 
chekindilar. 
Bobur xos navkarlari bilan birga yovning asosiy kuchlarini ta’qib qilib bormoqda edi. 
G‘ira-shira qorong‘ilik tushganda uning Muhammad Sulton Do‘lday degan beki Hamza 
Sultonning qo‘shinini tor-mor qilib, o‘zini asir olib keldi. Xufton kechroq Xo‘ja Kalon 
boshliq navkarlar Mahdi Sultonni ham qo‘lga tushirib keldilar. 
Qorako‘l va Andijonda bo‘lgan ko‘pgina qirg‘inlarning sababchilari mana shu sultonlar 
edi. Bobur ularni o‘limga hukm qildi. 
_____________ 
* P u l i S a n g i n — «Tosh ko‘prik». Hozirgi Norak shahrining yaqinida bo‘lgan. 
* D a h a n a — daraning og‘zi, kirib-chiqiladigan joyi.
5 
Tiniq kuz osmonida oq ipakdan ham nafis mezonlar uchadi. Samarqand bog‘larida katta 
dona anorlar yetilgan, sohibi uzumlar va naqsh olmalarning eng shirinlari qolgan payt. 
Shaharning barcha darvozalari ochiq, kirdi-chiqdi bemalol. O‘n kundan beri 
Samarqandda na qo‘shin bor, na bir hokimiyat. Shayboniyzodalar Vaxsh bo‘yida 
Boburdan yengilganlaridan keyin G‘uzor va Qarshi atroflarida yana astoydil bir jang 
qilmoqchi bo‘lib, kuch to‘plab ko‘rdilar. Biroq Boysun tog‘laridan narida Bobur qo‘shiniga 
Shoh Ismoil yuborgan o‘ttiz ming qizilbosh askari kelib qo‘shilgani ma’lum bo‘lgandan 
keyin sultonlar ikkinchi marta mag‘lubiyatga uchrashdan qo‘rqdilaru Qarshi, Buxoro va 
Samarqandni jangsiz tashlab chiqdilar. Faqat ular dushmanlariga zaxira qoldirmaslikka 
tirishib qo‘llariga tushgan hamma ot-ulov, mol-hol, don-dunni talab olib ketdilar. Shu 
munosabat bilan ko‘chmanchi qabilalarning yana bir talon-torojini boshdan kechirgan va 
ularga qarshi nafrati benihoya oshgan o‘troq aholi endi butun najotni Boburdan kutib, 
uning yo‘liga umid bilan ko‘z tika boshladi. 
Bobur ittifoqdoshlari bilan G‘uzordan Qarshiga, undan Buxoroga o‘tgan, bu qo‘rg‘onlarga 
ishonchli odamlarini qo‘yib, endi Samarqandga kelmoqda edi. Bundan xabar topgan 

---

Yulduzli tunlar (roman). Pirimqul Qodirov