Boboyeva Mehribonuning “Milliy so’zlar tarjimasi xususiyatlari” mavzusidagi kurs ishi

 
2.2.Milliy madaniy so’zlarnining tarjima qilish muamollari. 
Asliyat yaratilgan davr tarjima amalga oshirilgan paytdan, odatda, ma’lum 
darajada farq qiladi. Shuning uchun ham asliyat ruhini to‘la to‘kis qayta 
yaratish mas’uliyati tarjimondan zarur til vositalarini to‘g‘ri tanlash yo‘li 
bilan asliyat vujudga kelgan davr xususiyatini qayta yaratishni talab etadi. 
Shu bilan birga, tarjima amalga oshirilgan davr kitobxonga yaqin, 
tushunarli bo‘lishi lozim. Chunki tarjimon asarni o‘z davri kitobxoni 
mutolaasi uchun o‘giradi. Bir so‘z bilan aytganda, tarjimada shunday 
lisoniy vositalardan foydalanish kerakki, hosil bo‘lgan matn kitobxonga 
yaxshi tushunarli bo‘lsin va shu bilan birga, asarda tasvirlangan davr uning 
ko‘z oldida jonlanib tursin. 63 Niso buvi eri o‘lib, ikkita yosh qizi bilan 
qoldi. Ikki-uch kishi sovchi qo‘yganda, u ikki bola bilan tinch turmush qila 
olishini ko‘z oldiga keltirolmay, rozilik bermagan edi. (14) 
니소아주머니는남편이죽은후두딸과함께살고있었다
. 
남편이죽은뒤한두사람이니소아주머니와결혼하기위해중매쟁이를
보내기도했다
. 
그러나니소아주머니는두딸때문에결혼하지않았다
. 
(17) Ushbu matnda milliy xos so‘z “sovchi” so‘zi ishlatilgan. O‘zbek urf-
odatiga ko‘ra sovchi orqali turmush quriladi. Qadimda koreys xalqida ham 
sovchi orqali turmush qurish urf-odati bo‘lgan. Shuning uchun “sovchi” 
so‘zini “
중매쟁이
” bilan berilgan. Koreyscha-ruscha lug‘atga murojaat 
qilganimizda “
중매
” 64 svatovstvo (xotinlikka yoki er bo‘lishga) rozilik 

---

31 
so‘rash; sovchi qo‘yish yoki sovchi bo‘lish; sovchi qo‘yib (yoki sovchi 
bo‘lib) xotin yoki er bo‘lishini so‘rash, sovchilik qilish; unashtirish. 
“
쟁이
” ot yasovchi qo‘shimcha bo‘lib, “
중매쟁이
” “turmush qurishga 
roziligini so‘rab kelgan elchi” ma’nosini beradi. Usta Abdurahmon 
qizlarni ko‘p uradi. Bir kuni Niso buvi: “Ursangiz o‘sha do‘koningizga 
olib borib uring”, deganida usta “Ha, joning achiydimi? Bundan keyin men 
urayotganimda kulib turmasang, uch taloqsan!” deb yubordi. (14) 63 
Мусаев.Қ. Таржима назарияси асослари. – Тошкент: Фан, 2005.– Б. 
111. 64
한러사전
корейско-русскийсловарь. – 
러시아어문학사
, 2004. 
–596
쪽
.37
압둘라흐몬은딸들을많이때렸다
. 
래서어느날니소아주머니가남편에게말했다
.–
딸들을
대리고싶으면내앞에서말고당신가게에가서때리세요
. 
그말을들은남편은
,–
아하
,
내가딸을때릴때마음이찢어지지
. 
오늘부터내가때릴때마다니가웃지않으면이혼당할
줄
알아
! (18) 
Xo‘p, lafzimdan qaytmayman, mana xotirjam bo‘la qol, men hozir seni bir 
taloq qo‘ydim, qaytib kelganingdan keyin uch taloqsan! Bor, qumg‘onni 
ko‘tar!...(81)–
알겠다
.
약속을꼭지키지
. 
만약을위해우선한번이혼한다고말하지
. 
무덤에서돌아온후에두번을더말하겠다
. 
가서끓일도구를챙겨라
.(90) 
Bu yerda “uch taloqsan” so‘zi ishlatilgan. Bu so‘z o‘zbek milliy xos so‘z 
bo‘lib, diniy tomondan ajrashish degan ma’noni bildiradi. Ya’ni taloq – 
nikohni buzish, bekor qilish haqidagi er tomonidan aytiladigan so‘z. Uch 
taloq uch marta taloq (bu holda shariat qoidasiga ko‘ra, xotin to boshqa 

---

32 
erga nikohlanib yana ajrashmaguncha o‘z eri bilan yarashuvi mumkin 
emas).65 Bu tushuncha koreys xalqida bo‘lmagani uchun uni boshqa so‘z 
bilan almashtirib tarjima qilingan. “
이혼당할줄알아
” ya’ni “ajrimga 
duchor bo‘lasan”. Bu yerda tasviriy usuli orqali tarjima qilingan. Ikkinchi 
gapda 
bu 
so‘z 
matn 
ostiga 
tushirib 
izoh 
berilgan. 
우즈베키스탄에서는남자가이혼한다고세번을말하면
, 
이혼이성립되었다
. Islomda erkaklar ajrashaman deb 3 marta aytsa, ajrim 
qilingan bo‘ladi. Har ikkisida ham konteksdan kelib chiqib tarjima 
qilingan. Birinchi gapda mazmuni tarjima qilingan bo‘lsa, ikkinchi gapda 
aynan uch taloq so‘zi matn ostida izohlanib o‘tilgan. Sotiboldining xotini 
og‘rib qoldi. Sotiboldi kasalni o‘qitdi–bo‘lmadi, tabibga ko‘rsatdi. Tabib 
qon oldi, betobning ko‘zi tinib, boshi aylanadigan bo‘lib qoldi, baxshi 
o‘qidi. Allaqanday bir xotin kelib, tolning xipchini bilan savaladi, tovuq 
so‘yib, qonladi. (23) 65Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2-жилд. / С.Ф 
Акобиров, Т.А. Алиқулов, З.М Маъруфов ва бош. М. Маъруфов 
таҳрири остида– М.: Рус тили, 1981. – Б. 112 38 
서드벌드의아내가병이들었다
. 
병을고치는기도문을읽게하려고물라를데리고왔지만소용이없
었다
. 
동네의원에게도데리고갔다
. 
의원이피를뽑자환자의눈이힘이풀리며어지러운듯머리가돌아
갔다
. 
점쟁이에게도기도문을읽게했다
. 
그리고어떤아주머니까지왔고버드나무가지를가늘게찢어서환
자를때렸다
.
재물로닭을죽였다
. (25) Yana bir milliy o‘ziga xos so‘z 
baxshi so‘zidir. Baxshi bu o‘zbek xalqida qadimda dostonlarni aytadigan 
insonlarni shunday atashgan, lekin izohli lug‘atda uning uch xil ma’nosini 
ko‘rishimiz mumkin. Baxshi66 – 1. Xalq dostonlarini kuylovchi shoir, 

---

33 
oqin. O‘zbek xalq baxshilari. To‘yda so‘z ber baxshiga, xaridor bo‘l 
yaxshiga! Maqol. 2. Doular o‘qib, dam solib, irim-sirimlar qilib 
davolovchi tabib. (etnografiyaga oid termin) Sotiboldining xotini og‘rib 
qoldi. Baxshi o‘qidi. Allaqanday bir xotin kelib, tolning xipchini bilan 
savaladi. A.Qahhor, Bemor. 3. Buxoro xonligida: qurilish uchun 
belgilangan mablag‘larning hisobkitobini yurituvchi lavozimli kishi 
(tarixiy termin). Yuqorida keltirilgan izohdan shundan dalolatki ikkinchi 
izohga bemor hikoyasidan misol ham keltirilgan. Bu so‘zni koreyscha 
tarjimasi “
점쟁이
” (irim-sirim qiladigan, fol ko‘rib o‘qiydigan odam) 
so‘zi orqali o‘girgan. Mazmunan muqobil so‘z tanlangan. To‘g‘ri matn 
ostiga olib izoh bersa ham bo‘lar edi, lekin koreys xalqida ham shu 
tushunchaga yaqin so‘z bo‘lganligi uchun shu so‘zdan foydalanib tarjima 
qilingan. “Bemor” hikoyasining aynan shu satrlardan boshlanishining 
sababi ham o‘zbeklarning shu xislatlarini ochib berish bo‘lgan. Biz 
ma’lumki Abdulla Qahhor so‘zni juda ehtiyotlik bilan ishlatgan. Asliyat 
yaratilgan davr tarjima amalga oshirilgan paytdan, odatda, ma’lum 
darajada farq qiladi. Shuning uchun ham asliyat ruhini to‘la to‘kis qayta 
yaratish mas’uliyati tarjimondan zarur til vositalarini to‘g‘ri tanlash yo‘li 
bilan asliyat vujudga kelgan davr xususiyatini qayta yaratishni talab etadi. 
Shu bilan birga, tarjima amalga oshirilgan davr kitobxonga yaqin, 
tushunarli bo‘lishi lozim. Chunki tarjimon asarni o‘z davri kitobxoni 
mutolaasi uchun o‘giradi. 66 Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 1-жилд. / 
С.Ф Акобиров, Т.А. Алиқулов, З.М Маъруфов ва бош. М. Маъруфов 
таҳрири остида – М.: Рус тили, 1981. – Б. 86 39 Bir so‘z bilan aytganda, 
tarjimada shunday lisoniy vositalardan foydalanish kerakki, hosil bo‘lgan 
matn kitobxonga yaxshi tushunarli bo‘lsin va shu bilan birga, asarda 
tasvirlangan davr uning ko‘z oldida jonlanib tursin. 67 Bemor kundan-kun 
battar, oxiri o‘sal bo‘ldi. “Ko‘nglida armon bo‘lmasin” deb “chilyosin” 

---

34 
ham qildirishga to‘g‘ri keldi. Sotiboldi to‘qigan savatchalarni ulgurji 
oladigan baqqoldan yigirma tanga qarz ko‘tardi. “Chilyosin”dan bemor 
tetik chiqqanday bo‘ldi.(24) 
환자는며칠동안죽을것처럼나빠졌다
. 
'
마음에희망이없기때문에
''
칠려슨
'
을했다
. 
드벌드는그가만든바구니를사주던도매상에게
20
딴가의빚을얻
었다
. 
칠려슨으로환자가건강해진듯보였다
.(27)Chilyosin ya’ni 
chillayosin 68 – kasallikni da’volash, mushkulni oson qilish va shu kabi 
maqsad bilan o‘qiladigan duo qoqiq-suquqlar. Tarjimada bu so’z matn 
ostiga olib quyidagicha izohlangan: 
칠려슨
: 
물라가
40
명을모아기도문을읽는것
Mulla 40 kishini yig‘ib 
dou o‘qishdir. Tarjimon chilyosin so‘zini transliteratsiyada berib hikoyada 
o‘z milliy xosligini yo‘qotmagan holda tarjima qila olgan. Lekin Hoji 
o‘sha vaqtda shunday qilmasam bo‘lar ekan, deb hozir aytishi mumkin va 
aytadi ham, chunki shu gap bilan birovning ko‘nglini yumshatib bir piyola 
choyini ichadi. (30)
하지만지금의허지는그런행동을하지않았으면좋았을텐네라고
말할수있다
. 
이렇게말함으로써남들에게좋은사람으로보이면서차를한잔같
이마실수도있기때문이다
.
(36) O‘rtoq Boqijon Baqoyev juda chanqab turgan ekan, ustma-ust to‘rt 
piyolachoy ichdi va terladi.(71) 
보키전바코예프는아주목이말라서앉은자리에서차를한잔씩
한잔씩
4
잔을마시고땀을흘렸다
. (75) O‘rtoq Baqoyev yana bir piyola 
choy so‘radi. (71) 
바코예프는다시차를
한
잔달라고했다
. (75) Bu 
uchchala gapda milliy xos so‘z sifatida piyola so‘zi qatnashgan. Piyola 
o‘zbek milliy idishi hisoblanib, lekin tarjimada bu so‘z analogiya usulida 

---

35 
tarjima qilingan. Ya’ni koreys tilidagi hisob so‘zi bo‘lmish 
잔
so‘zi bilan 
almashtirilgan. Bu 67Мусаев.Қ. Таржима назарияси асослари. – 
Тошкент: Фан, 2005.– Б. 111. 68Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 1-
жилд. / С.Ф Акобиров, Т.А. Алиқулов, З.М Маъруфов ва бош. М. 
Маъруфов таҳрири остида – М.: Рус тили, 1981. – Б. 368 40 yerda 
to‘g‘ri tarjima qilingan deb o‘ylayman. Sababi har uchchala gapda aynan 
choy ichayotganini tasvirlash uchun piyola so‘zidan foydalanilgan. – 
Chuchvaradan keyin choy juda yaxshi ketadi-da, – dedi yuzidagi terni 
artib, – Himm… soqol ham o‘sipti, sartarosh bo‘lmasa odamlar maymun 
bo‘lib ketar edi. (71) -
만두를먹은후에는차를마시는게좋아
. 
라고말하며얼굴의땀을닦았다
.-
음
… 
수염이자랐는데이발사가없다면사람들은아마원숭이가될거야
. 
(75) Bu yerda chuchvara taom nomi kelgan. Koreyada ham bizga 
ma’lumki, xuddi shunday ko‘rinishdagi taom 
만두
bor. Shuning uchun 
tarjimon bu yerda analogiya usuli orqali tarjima qilgan.