|
X U L O S A
Tasavvuf g`oyalari keng tarqalgandan keyin u shoirlarning qalbini rom etdi. Tasavvufning pok ilohiy ishq haqidagi, haq va haqiqat , yuksak insoniy xislatlar , kamolot kasb etish haqidagi g`oyalari she’riyat g`oyalariga aylandi , shoirlar qizg`in bir ruh , ko`ngil amri bilan irfoniy g`oyalarni kuylaydilar, hisobsiz lirik she’rlar , jahonga mashhur dostonlar , qissalar yaratildi. Tasavvufning Mutlaq Ilohga muhabbat zavqi ijod ahliga qattiq ta’sir etdi. Insoniyat g`am bilan qalbi dardga to`lgan isyonkor ruhdagi shoirlarni bir ohangraboday o`ziga tortib o`rtanishli, his-hayajonga serob ajoyib she’riyatni vujudga keltirdi. Bu she’riyatning markaziy qahramoni- Mansur Halloj e’tiqodiga imon keltirgan, o`zini barkamollik cho`qqisida ko`rgan, ruhan ozod kishi edi. Uning zavqi , iztirob- kechinmalari, xayoliy romantik olamga intilishi maxsus ifodalar va ko`p ma’noli ramziy iboralar bilan tasvirlanadigan bo`ldi.
Hallojiylik tariqati g`oyalari faqat o`zbek adabiyotida Yassaviy, Navoiy, Gadoiy singari shoirlar tomonidan talqin etilibgina qolmay, balki butun sharq adabiyoti, jahon adabiyoti vakillari e’tiborini ham o`ziga jalb etganini Shimmel, Rumiy, Fariduddin Attorlar ijodida ham ko`rish mumkin. Mansur Halloj hayoti g`oyalari bu sharq mumtoz adabiyoti vakillaridan hech birini befarq qoldirmagan. Ko`rinadiki, Mansur Halloj g`oyalari va u ilgari bu tariqatda ilgari surgan shijoat, matonat, tanlagan e’tiqodiga sadoqat, adl-u amniyatga bo`lgan yuksak muhabbat kabi umumbashariy g`oyalar yurtimizda barkamol avlodni tarbiyalashdek ulug` maqsad yo`lida beminnat xizmat qila oladi.
Bu tariqat davomchisi sifatida Boborahim Mashrab alohida o`rinda turadi. Boborahim Mashrab hayoti va faoliyati nafaqat o`zbek xalqi, balki jahon adabiyotining ajralmas zarhal sahifalaridan biriga aylangan. Uning ijodiy merosi e’zozlanib, mehr bilan o`rganilib, xalqimiz orasida keng va har tomonlama targ`ib-tashviq etilmoqda. Turli tashkilotlarda o`tkazilgan ilmiy anjumanlar, nashr etilgan ilmiy kitoblar, yozilgan maqolalar va asarlar ishonchli dalillar asosida zamonamiz talablaridan kelib chiqqan holda aytilganligining hamda yaratilganligining shohididirmiz.
Mashrab o`z asarlarida davriga nisbatan ilg`or g`oyalarni bayon eta oldi. Chin insoniy sevgi, vafo va sadoqat, yor vasliga tashnalik, to`g`rilik va saxovat, hayotdan zavqlanish, umidvorlik, insonni ulug`lash va xalq g`ami, g`ariblikda vatanni qo`msash, jaholat va razolatni, zulm-zo`rlikni qoralash shoir poeziyasining g`oyaviy yo`nalishini tashkil etadi. Xalq orasida qalandardek yurib taqdiri azalga raddi badal berib tug`ilgan Boborahim Mullavali o`g`li Mashrab g`azallari asrlar davomida nasllar orasida qalblardan qalblarga qalqib ko`chib kelayotir. Buyuk iste’dodli shoirning so`zi Sharqda hamon betakror, hamon haq uchun dadil jangga kirganlarga hamdam, maslakdosh. Ammo kecha-yu kunduz mol tilagida yurgan “o`z nafsi bilan sargardon” esa qattol dushmani , ogoh etuvchi hoziru nozir bir ovoz.
Mustaqillik davri boshlanishi bilan Mashrab ijodiyoti va mashrabshunoslikda ham yangi davr boshlandi. Uzoq muddatli tanaffusdan so`ng xalqimiz bu ulug` zotning asarlarini bemalol o`qib-o`rganish imkoniga erishdi. Mashrab she’riyatiga bag`ishlab qator tadqiqotlar yaratildi.
Hozirga qadar Mashrab she’rlari zamondoshlarimiz uchun ibrat bo`lib, adolatparvarlik, qalb pokligi, mehnatsevarlik borasidagi keng ko`lamli faoliyatlarimiz uchun o`rnak bo`lishi mumkin. Boborahim Mashrabning she’riy merosini tiklash, uni keng kitobxonlar ommasiga yaxshi bir guldasta sifatida taqdim etish, albatta, mushkul va mas’uliyatli ishdir.
Biz mazkur kichik tadqiqotimizda o`zbek adabiyotining yirik vakili Boborahim Mashrab ijodiga diqqatimizni qaratdik. Tadqiqot obyekti bo`lgan Mashrab ijodi shu bugunga qadar adabiy jamoatchilik tomonidan o`z bahosini olib kelgan. Adibning g`azallari, muxammas hamda musaddaslari kitobxonlar tomonidan iliq kutib olingan va shu bugunga qadar shoirning bu g`azallari o`z o`quvchilarini topib kelmoqda. Bitiruv malakaviy ishimizda e’tiborni Mashrabning Mansur Halloj tariqati va taqdiridan ta`sirlanib bitgan baytlariga qaratdik. Mashrab ijodiga mansub misralarni tahlil qilar ekanmiz, quyidagicha xulosaga keldik:
1.Boborahim Mashrab mumtoz adabiyot maydonida o`ziga xos o`ringa ega.Shoirning adabiy merosi o`zbek mumtoz adabiyotining go`zal olamini,badiiy-estetik tasvir jilolarini, salobatini ko`rsatishi bilan xarakterlidir. Mashrab g`azallarida Mansur Halloj hamda uning ayanchli qismati misolida mutaassib din peshvolari, nobakor, boylikka, mansabga o`ch saroy a’yonlari, shu bilan birga, “dili tig`i sitamdin pora bo`lgan xalq” hayotini ko`rsatgan.
2.Boborahim Mashrabning asarlarida keltirilgan baytlar o`zining didaktik mohiyati bilan buyuk istiqbol sari odimlayotgan istiqlol davri yoshlarini tarbiyalashda muhim manbalar sirasidan hisoblanadi.
3. Umumta’lim maktablarida Mashrab g`azallari mazmunini o`rganish shunday tashkil etilishi kerakki, natijada o`quvchilar baytlarning asl mohiyatini tushunib, ulardan axloqiy-ta’limiy, tarbiyaviy xulosalarga ega bo`lishlari mumkin bo`lsin.Shunda ularning amaliy ko`nikmalari yuqori bo`ladi va o`quvchi xotirasiga mustahkam o`rnashadi. Dars samaradorligini oshirish, DTSning bajarilishini ta’minlash maqsadida zamonaviy innovatsion texnologiyalardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
4.“Zahiriddin Muhammad Bobur, Muhammadrizo Ogahiy, Boborahim Mashrab, Muqimiy, Furqat kabi o`nlab mumtoz adib va allomalarimizning ijodida ona tilimizning lug`at boyligi, badiiy imkoniyatlari, uning go`zalligi va nafosati yanada yorqin namoyon bo`lganini ta’kidlash lozim” [36,1]. O`quvchilarni ana shu imkoniyatlar bilan tanishtirish lozim.
5.Zamonaviy innovatsion texnologiya, iloji boricha, o`quvchilarning tafakkurini faollashtirishga yo`naltirilgan. Shuning uchun o`qituvchi o`quvchilarga mavzu ustida bevosita o`zlari mustaqil faoliyat ko`rsatishlari, mantiqiy fikrlashlari va ma’lum xulosalar chiqarishi uchun imkoniyat yaratsa, maqsadga muvofiq bo`ladi. Umumta’lim maktablarida g`azallar tahlili o`rganilar ekan, uni ilmiy va didaktik tahlil etib, xulosalar chiqarishga uriniladi. Ulardan kerakli xulosalar chiqarish uchun shoirning tarjimayi holi bilan tanish bo`lish talab etiladi. Shundagina u yoki bu hayotiy hodisaga shoir qanday munosabatda bo`lganligidan xabardor bo`lish mumkin. Shuning uchun o`qituvchi o`quvchilarga mavzu ustida bevosita o`zlari mustaqil faoliyat ko`rsatishlari, mantiqiy fikrlashlari va ma’lum xulosalar chiqarishi uchun imkoniyat yaratish kerak.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
Do'stlaringiz bilan baham: |
