боб. ЎЗбекистон республикасининг бюджет тузилиши, бюджет тизими 4

1-БОБ. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ БЮДЖЕТ ТУЗИЛИШИ,

БЮДЖЕТ ТИЗИМИ

1.1. Давлат бюджети: тушунчаси, моҳияти, функциялари, такрор ишлаб чиқариш жараёнидаги ўрни ва аҳамияти, ҳолати ва тарихи

Бюджет – даромадлар ва харажатларнинг ҳисоб-китоб ва чегараловчи сметалари ҳамда уларнинг маълум бир муддатга тузилган рўйхатини англатувчи умумий терминнинг номидир. Бюджет тегишли қарор билан тасдиқланиб, индивидуал ёки жамоа субъекти томонидан ижро қилинади.
Давлат бюджети молия иқтисодий категориясининг таркибий қисми ҳисобланади. Шу сабабли давлат бюджети иқтисодий категория – давлатнинг ўз вазифа ва функцияларини бажариши учун зарур бўлган марказлашган пул маблағларининг тўпланиши, тақсимланиши ва сарфланишида юзага келадиган объектив пул муносабатлари йиғиндиси сифатида тавсифланиши мумкин. Давлат бюджетининг иқтисодий категория сифатидаги хусусиятлари унинг шакли, моддий мазмуни ва моҳияти (иқтисодий табиати)да намоён бўлади.
Шакл жиҳатидан давлат бюджети – бу давлатнинг асосий молиявий режаси бўлиб, унда бюджет пул муносабатлари тизими сифатида миқдор жиҳатидан ифодаланади. Бинобарин, айнан бюджет режаси мамлакатнинг муҳим молиявий ҳужжати сифатида тузилади, кўриб чиқилади, тасдиқланади ва ижро этилади. Унда пул маблағларининг марказлаштирилган жамғармасини шакллантириш, тақсимлаш ва ундан фойдаланишга доир иқтисодий муносабатлар акс этади.
Моддий мазмун жиҳатидан давлат бюджети – давлатнинг бюджет режасини ижро этиш жараёнида ташкил топадиган ва фойдаланиладиган асосий марказлаштирилган пул маблағлари жамғармасидир.
Моҳият жиҳатидан давлат бюджети – давлат бошқарувининг муҳим воситаси бўлиб, унинг ёрдамида давлат такрор ишлаб чиқариш жараёнларига таъсир кўрсатади, инсон иродасига бўйсунмайдиган бозор кучларининг салбий таъсирини бартараф этади.
Давлат томонидан тартибга солиш, солиқлар, бюджет маблағлари ва молиявий ёрдам, ижтимоий кафолатлар, бюджет маблағлари ҳисобига махсус жамғармалар ва иқтисодиётнинг ривожланишидаги номутаносибликнинг олдини олиш захиралари ташкил этиш ёрдамида амалга оширилади.