Bob. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

ketgan banklar faoliyati ustidan etarli darajada nazorat yo‘qligini ham 
tasdiqladi»
1
. 
AQSH Federal zaxira tizimi tomonidan olib borilgan noratsional pul-kredit 
siyosati hamda qayta moliyalashtirish stavkasini surunkali ravishda past darajada 
ushlab turilishi natijasida banklar tomonidan kredit berish ko‘lami keskin o‘sdi. 
Federal zaxira tizimining ekspansion pul-kredit siyosati tijorat banklariga taqdim 
1
Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг 
йўллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009, 5-б.
4,6
3,8
5,5
7,0
5,6
4,1
5,7
7,4
7,2
4,4
6,4
8,2
0
2
4
6
8
10
АҚШ
Япония
Буюк Британия
Германия
ф
ои
з
2007 йил
2008 йил
2009 йил

---

411 
etadigan kreditlari bo‘yicha foiz stavkalarini 1,25% gacha pasaytirilishida 
namoyon bo‘lgan edi. 
Federal zaxira tizimining ipoteka bozorlariga e'tiborsizligi, ipoteka kreditlari 
berish talablarining haddan ziyod erkinlashtirilishi natijasida bozorda ko‘chmas 
mulklarga talab ortdi va uy-joy bozorida narxlarning qisqa muddat ichida keskin 
o‘sishi kuzatildi.
Tijorat banklari faoliyatini tartibga solish tizimining nomuvofiqligi natijasida 
banklar tomonidan kreditlash tizimi talablari o‘ta engillashib, bu holat kreditlardan 
foydalanishda to‘lovga layoqatlik darajasining hisobga olinmasligiga imkon 
yaratdi.
SHuningdek, mutaxassislar tomonidan amaldagi bank kapitalini xalqaro 
tartibga solish (Bazel II) tizimi moliyaviy inqirozni vujudga kelishi uchun zamin 
yaratganligi e'tirof etilmoqda. Ma'lumki, 90- yillarning boshida qabul qilingan 
bank kapitalini xalqaro tartibga solishning Bazel II tizimi tijorat banklari uchun 
talab qilinadigan kapital yoki kapitalning etarliligi aktivlarning investitsion sifatlari 
va ularning risk darajasi bo‘yicha guruhlashni ko‘zda tutadi. Natijada Bazel II bank 
kapitallarini reyting agentliklari xulosalariga asoslangan holda yuqori riskli 
aktivlarni sekyuritizatsiyalab, qimmatli qog‘ozlarga aylantirishni rag‘batlantirgan. 
Iqtisodchi olim N.Jumaevning fikriga ko‘ra, Moody’s, Standard & Poors va 
Fitch kabi reyting agentliklari riskli ipotekaga asoslangan qimmatli qog‘ozlarga 
AAA reytingini berganligi bilan inqirozga o‘z hissasini qo‘shganlikda 
ayblanmoqdalar
1
. Mazkur reyting agentliklari tomonidan ipoteka bozorlaridagi 
qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha berilgan xulosalariga asoslanib faoliyat yuritayotgan 
tijorat banklari va barcha ipoteka kreditlarining 70% ni taqdim etuvchi davlat 
ipoteka agentliklari
(Freddie Mac (the Federal Home Loan Mortgage Corporation) 
va Fannie Mae (the Federal National Mortgage Association)) aktivlari sifat 
ko‘rsatkichlarining pasayishi kuzatildi va pirovardida ular to‘liq davlat nazoratiga 
o‘tdi.
YUqoridagi holatlar moliya-bank tizimida jiddiy nuqsonlar mavjudligini, 
shunga ko‘ra, ushbu tizimni tubdan isloh qilish orqali yangi, sog‘lom moliyaviy 
tizimni shakllantirish zarurligini tasdiqlamoqda. 
Prezidentimiz o‘z asarlarida global moliyaviy inqiroz holatini va uning yuz 
berishi 
mumkin 
bo‘lgan oqibatlariga doir materiallarni o‘rganish va 
umumlashtirish natijasida kelib chiqqan quyidagi uchinchi xulosani ta'kidlab 
o‘tdilar: «