Bob. Iqtisodiyotning siklliligi va makroiqtisodiy beqarorlik

muvozanatning buzilishi
miqyosiga ko‘ra
inqirozlarni 
umumiy hamda ayrim sohalarda yuz beradigan inqirozlarga bo‘lish mumkin. 
Umumiy inqirozlar butun milliy xo‘jalikni qamrab olsa, ikkinchisi qisman, ya'ni 
ayrim sohalar yoki tarmoqlardagi tanglik sifatida ro‘y beradi. 

---

404 
Ayrim sohalardagi inqirozlar orasida moliyaviy inqiroz muhim o‘rin tutib, u 
o‘z ichiga pul-kredit sohasidagi inqiroz, valyuta inqirozi, birja inqirozi va 
boshqalarni oladi. Hozirgi vaqtda AQSH va Evropaning aksariyat mamlakatlarida 
ro‘y berayotgan inqiroz ham dastlab moliya sohasida boshlanib, keyinchalik ishlab 
chiqarish sohasiga ham tutashib ketdi. 
Pul-kredit sohasidagi inqiroz.
Mamlakatda pul-kredit tizimining tang 
ahvolga tushishi bo‘lib, bunda tijorat va bank krediti qisqaradi. Aksiya va 
obligatsiyalarning kursi, bank foizi tushib ketishi natijasida banklar sinib, yalpi 
holda bankrotlikka uchraydilar. 
Valyuta inqirozi.
Bunda milliy valyutaning obro‘si tushib ketadi. Bankda 
valyuta zaxirasi tugab, milliy valyuta kursi tushib ketadi.
Birja inqirozi.
Bu tanglik birjada qimmatli qog‘ozlar kursining tezda tushib 
ketishi, ularni emissiya qilishni qisqarishi, fond birjalari faoliyatidagi chuqur 
tushkunlikda ifodalanadi. 
Ekologik inqiroz.
Atrof-muhitni eng avvalo inson sog‘lig‘ini yo‘qotish, 
umrini qisqartirishga olib keladigan darajada vaziyatni vujudga kelishida 
ifodalanadi. U sanoatning shiddatli tarzda o‘sishiga yo‘l qo‘ymaydi. 
Tarmoqlar inqirozi.
Bu milliy xo‘jalikning biron-bir tarmog‘ini qamrab, 
ishlab chiqarishning tarkibiy o‘zgarishi yoki normal xo‘jalik aloqalarining buzilishi 
tufayli yuz beradi.
Tarkibiy inqirozlar.
Iqtisodiyotdagi inqirozlardan bir ko‘rinishi yoki uning 
bir turi tarkibiy inqirozlardir. Bu inqirozlarni ishlab chiqarishning ayrim sohalari 
bilan tarmoqlar rivojlanishi o‘rtasidagi chuqur nomutanosibliklar keltirib chiqaradi. 
Tarkibiy inqirozlar bilan iqtisodiy tebranishlar va shu jumladan iqtisodiy 
faollikning mavsumiy tebranishlari ham mavjud bo‘ladi. Masalan, bayramlar 
arafasidagi xarid qilish, iste'mol tovarlarining faollik sur'atida, asosan chakana 
savdoda sezilarli har yillik tebranishlarga olib keladi. Qishloq xo‘jaligi, avtomobil 
sanoati, qurilish ham qandaydir darajada mavsumiy tebranishlarga duchor bo‘ladi. 
Iqtisodiy faollik iqtisodiyotdagi uzoq muddatli tamoyillarga, ya'ni uzoq 
muddatli davr, masalan, 25, 50 yoki 100 yil davomida iqtisodiy faollikning ortishi 
yoki pasayishiga bog‘liq. Bu erda shuni ta'kidlash lozimki, ayrim mamlakatlarda 
(masalan AQSH) uzoq muddatli tamoyil sezilarli iqtisodiy o‘sish bilan tavsiflansa, 
boshqalari uchun iqtisodiy o‘sishning sekinlashuvi xos. 
Iqtisodiy faollikning tebranishini tushuntiruvchi ko‘plab qarashlar mavjud 
bo‘lishiga qaramasdan, ko‘pchilik iqtisodchilar ishlab chiqarish va bandlik 
darajasini bevosita aniqlovchi omil umumiy yoki yalpi sarflar darajasi hisoblanadi, 
deb tasdiqlaydi.