|
Foydaning qat’iyligi
SCP va NEIO yondashuvlari mikroiqtisodiy nazariyaga asoslangan bo‘lib, unda optimallashtirish harakati nazarda tutilgan. Asosiy e’tibor muvozanatga qaratilgan bo‘lib, muvozanatga erishish jarayoni haqida ozgina gapiriladi. Nomukammal ma’lumot va noaniqlik kabi muammolar e’tiborga olinmaydi. Foyda turg‘unligi (POP) yondashuvi deb nomlanuvchi ampirik adabiyotdagi yana bir yo‘nalish, firma darajasidagi foyda to‘g‘risidagi ma’lumotlarning vaqt ketma-ketligini tekshiradi.
POP SCP paradigmasiga asoslangan adabiyotlarning aksariyat qismida keng tarqalgan statik, tasavvurlar metodologiyasidan chiqib ketishni tashkil etadi. Shuni ta’kidlash mumkinki, SCP ning raqobat nuqtayi nazari, odatda, bir lahzada olingan va oniy tasvirga asoslangan va raqobat dinamikasini tushuntirish uchun juda ozdir (Geroski, 1990). Foyda darajasi yoki vaqtning ma’lum bir daqiqasida kuzatilgan har qanday muqobil ishlash o‘lchovi ushbu o‘zgaruvchining uzoq muddatli muvozanat qiymatini ifodalaydi degan aniq ishonch yo‘q. Konsentratsiya va yuqori rentabellik o‘rtasidagi empirik assotsiatsiya tasodifan paydo bo‘lishi mumkin, tegishli bozor muvozanatsiz holatda bo‘lgan davrda kuzatuvdan. Agar shunday bo‘lsa, tasavvurlar ma’lu- motlari uzoq muddatli muvozanat munosabatlarini tutmaydi (agar omad bo‘lmasa). Bundan tashqari, tasavvurlar ma’lumotlari, odatda, ishonchli siyosiy qarorlarni asoslash uchun yetarli ma’lumotni o‘z ichiga olmaydi. Masalan, bir davrda amalga oshirilgan g‘ayritabiiy yoki monopol foyda keyingi davrda yo‘q bo‘lib ketishi, hukumat yoki boshqa tartibga soluvchi tashkilotlarning aralashuvini keraksiz holga keltirishi mumkin. Brozenning topilmalari uzoq vaqt davomida sanoat va firma faoliyatining namunalarini o‘rganib chiqqan empirik tadqiqotlarga asos bo‘ldi. Sanoat darajasida olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, sanoat foydasi bir necha yil davom etgan davrda juda sekin birlashishga
moyildir. O‘tmish va hozirgi foyda stavkalari o‘rtasida sezilarli bog‘liqlik kuzatilmoqda. Firma darajasidagi tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, uzoq muddatli muvozanatli foyda stavkalarida firmalar o‘rtasida sezilarli farqlar mavjud va konvergentsiya tezligidagi farqlar mavjud. Ushbu bo‘limning qolgan qismi ushbu adabiyotlarni tanlab ko‘rib chiqishni ta’minlaydi.
Firmalarning faoliyati sanoatni tashkil qilishning markaziy tadqiqot mavzularidan biridir. Hozirda firmalar o‘rtasidagi ishlashning xilma- xilligini tushuntirishga harakat qiladigan, asosan rentabellik bilan o‘lchanadigan sezilarli empirik tadqiqotlar mavjud. Dastlabki tadqiqotlar, asosan, SCP (tuzilish – o‘tkazish – ishlash) paradigmasiga asoslanib, konsentratsiya, o‘lchov tejamkorligi va kirish va chiqish sharoitlari kabi tarkibiy sanoat darajasidagi o‘zgaruvchilar firma faoliyatining eng muhim hal qiluvchi omillari sifatida aniqlandi. Biroq, ushbu yondashuv qattiq tanqidga uchragan. SCP-ga asoslangan empirik tadqiqotlarda aniqlangan ko‘plab tuzilmalar ishlash ko‘rsatkichlari zaif. Ba’zi iqtisodchilar, shu jumladan, Chikago maktabi bilan bog‘liq bo‘lganlar, monopollashtirishdan kelib chiqadigan bozor kuchi faqat vaqtinchalik hodisa deb ta’kidlaydilar. Konsentratsiya va rentabellik o‘rtasidagi ijobiy bog‘liqlik ishlab chiqarish samaradorligi va firma hajmi o‘rtasidagi bog‘liqlikni aks ettirishi mumkin: eng samarali firmalar raqobatchilari hisobiga o‘sishga imkon beradigan eng katta foyda olishadi.
Strategik guruhlar to‘g‘risidagi strategik menejment adabiyotlari, ehtimol, yuqorida muhokama qilingan sanoat va qat’iy darajadagi yondashuvlar o‘rtasida o‘rta yo‘lni taklif qiladi. Strategik guruh bu xatti-harakatlari o‘xshash bo‘lgan va shu guruhning boshqa a’zolarini asosiy raqobatchisi sifatida ko‘rishga moyil bo‘lgan firmalar guruhidir. Strategik guruh a’zolari o‘zaro bog‘liqligini tan oladilar va bu tan olish ularning xatti-harakatlarini shart qiladi. Strategik guruhlar uchun harakatchanlik to‘siqlari kirish to‘siqlariga o‘xshash rol o‘ynaydi, bu guruhga a’zo bo‘lmaganlarni oldini oladi. Turli guruhlardagi firmalar o‘rtasidagi o‘rtacha rentabellikning o‘zgarishi guruhlarning soni va hajmiga, guruhlarning turli xil strategiyalarga amal qilish darajasiga va guruhlar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik darajasiga bog‘liq. Klaster tahlillari ko‘pincha o‘xshash xususiyatlarga ega bo‘lgan firmalar guruhlarini aniqlash uchun ishlatiladi, ammo strategik guruhlar
yondashuvi guruhga a’zolikni hal qilish uchun aniq nazariy asos yaratmaganligi uchun tanqid qilinishi mumkin. Strategik guruhlar yondashuvi strategik boshqaruv adabiyotlarida sanoat iqtisodiyoti adabiyotlariga qaraganda ko‘proq ta’sir ko‘rsatdi.
Sanoat tashkilotida SCP paradigmasiga asoslangan empirik tadqiqotlar sanoat tuzilmasiga juda katta ahamiyat bergani uchun keng tanqid qilindi, shu bilan birga xulq-atvorni tahlil qilish kam ta’kidlandi. Ushbu tanqid to‘g‘ridan-to‘g‘ri xulq-atvorni kuzatish orqali raqobat xarakterini baholashga qaratilgan bir necha bor harakatlarni keltirib chiqardi. Ushbu yondashuv yangi empirik sanoat tashkiloti (NEIO) sifatida tanilgan. NEIO to‘g‘ridan-to‘g‘ri xatti-harakatlarni kuzatadi va bozor tuzilishi to‘g‘risida xulosalar beradi. Rosse va Panzar kompaniyalarining daromadlarini sinash, firmaning har bir omiliga tegishli narxlarning har biriga nisbatan daromad egiluvchanligi yig‘indisini baholashni o‘z ichiga oladi. Ushbu statistikaning alomati va kattaligi firmalarning narx belgilash xatti-harakatlari mukammal raqobat, monopolistik raqobat yoki monopoliyaning nazariy modellariga mos keladimi-yo‘qligini ko‘rsatadi. Bresnaxan va Lau markirovkasini sinab ko‘rish, daromadni maksimal darajaga yetkazish sharti bilan bog‘langan talab va xarajat tenglamalarini o‘z ichiga olgan tarkibiy modelni baholashni o‘z ichiga oladi, marjinal daromad marginal narxga teng. Firma narxining talabga moslashuvchanligini baholash yana firma tomonidan qabul qilingan talabning mohiyati to‘g‘risida dalillar keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
