Bob “aqlli uy” tizimini boshqarishda dasturiy muhitning roli

	MUNDARIJA
	KIRISH………………………………………………………………..	3
i.BOB	BOB “AQLLI UY” TIZIMINI BOSHQARISHDA DASTURIY MUHITNING ROLI………………………………………………..	5
1.1.		5
1.2.		8
1.3.		10
II.BOB	"INTELLEKTUAL UY" TIZIMLARINI LOYIHALASHTIRISH..	13
2.1.		13
2.2.		17
2.3.		19
III.BOB	ARDUINO ASOSIDAGI GSM UY XAVFSIZLIK TIZIMI. HARAKAT SENSORI, GAZ SENSORI VA UNI ARDUINOGA ULAB NATIJA OLISH...............................................................…..	22
3.1.	Arduino Mikrokontrolleri.....................................………………….….	22
3.2.	Infraqizil harakat sensori HC-SR501.....................................................	24
3.3.	ESP8266 WIFI modulini aqilli uy tizimiga ulash......................................	27
	XULOSA………………………………………………………………...	28
	FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………….…………………	30
	ILOVA………………………………………………………………….	31
	Dastur kodi……….……………………………………………………..	31

1. KIRISH

“AQLLI UY” TIZIMINI BOSHQARISHDA DASTURIY MUHITNING ROLI

Hozirgi davrda texnologiyalar rivojlanishi asosida ko’plab aholi turar-joy binolari avtomatlashtirilmoqda, ya’ni «Aqlli uylar» bunyod etilmoqda. Bugungi kunda «Aqlli uy» tizimini yaratishda havo harorati, namlik darajasi, atmosfera bosimi va yoritilganlik darajasi, uy xavfsizligini ta’minlash darajasi kabi o’rsatkichlarni nazorat qilish texnologiyalaridan keng foydalanib kelinmoqda.

Nazoratni amalga oshirish uchun bir necha turdagi ma’lumot beruvchi qurilmalardan foydalanish talab etiladi. O‘z navbatida, mazkur qurilmalarni birgalikda ishlash jarayonini tashkil etish dolzarb masala bo‘lib hisoblanadi. Bundan tashqari, qurilmalarni ishlash jarayonini nazorat qilish uchun maxsus bilim va ko‘niklarmaga ega xodimlar jamoasi talab etiladi. Ishchi-xodimning ishini nazorat qi­lish jarayoni boshqaruv subyektlari uchun qo‘shimcha mas’uliyat yuklaydi. Bu esa tabiiyki, qo‘shimcha moddiy, moliyaviy va inson resurslarini talab etadi.

1. 
   rasm. Aqlli uy tizimining strukturaviy tuzilishi
   

Yuqoridagi muammolarni bartaraf etish maqsadida masofaviy qurilmalar tizimi lo­zim bo‘lib, u to‘liq avtonom tarzda, inson aralashuvisiz belgilangan hududdagi havo parametrlari, xususan:

• 
  havo harorati va nisbiy namligi, atmo­sfera bosimi va yoritilganligini aniqlashi;
  
• 
  aniqlangan ko‘rsatkichlarni foydala­nuvchi uchun qulay ko‘rinishda va informativlik darajasi o‘ta yuqori bo‘lishi uchun uni vaqt bilan bog‘liqligini grafik ko‘rinishda taqdim qilishi;
  
• 
  ko‘rsatkichlardan kelib chiqqan holda qo‘shimcha qurilmalarni avtomatik tarzda, mustaqil ishga tushira olishi ham­da elektr manbaidan uzib qo‘yilishini ta’minlashi lozim.
  

Hozirgi davrda «Aqlli uy»ning zamonaviylashgan, yanada takomillashti­rilgan ko‘rinishlari ishlab chiqilmoqda, avtomatlashtirilgan yuqori texnologiya qurilmalari aholi yashashi uchun mo‘ljal­langan. Qisqa qilib aytganda, qo‘shimcha hamda maxsus algoritmlar yordamida uyda sodir bo‘la­yotgan ishlarni bemalol nazoratga oladi. Bunda shuni ham hisobga olish kerakki, bu o‘zgarishlar insonlarga ham ta’sir ko‘rsatadi. Avtomatlashtirilgan rejimda yashovchilar hamda ular­dan foydalanuvchilar tashqi va ichki sharoitga moslashgan holda muhandislik tizimi va elektr qurilmalarining ishla­shini kuzatib boradi.

Yuqoridagi masalalarni hal etish maqsadida masofaviy qurilmalar tizimi lozim bo‘lib, u to‘liq avtonom tarzda, inson ara­lashuvisiz belgilangan hududdagi havo ko‘rsatkichlari, xususan:

• 
  havo harorati va nisbiy namligi, atmo­sfera bosimi va yoritilganligini aniq­lashi;
  
• 
  aniqlangan ko‘rsatkichlarni foydalanuvchi uchun qulay ko‘rinishda va informativlik darajasi o‘ta yuqori bo‘lishi uchun uning vaqt bilan bog‘­liqligini grafik ko‘rinishda taqdim qi­lishi;
  
• 
  parametrlardan kelib chiqqan holda qo‘shimcha qurilmalarni avtomatik tarzda, mustaqil ishga tushira olishi hamda elektr manbaidan uzib qo‘yilishini ta’minlashi lozim.
  

Bu sohada «Benuks» tizimidan keng foydalaniladi. «Benuks» — bu ko‘p funksiyali va protokolli tizim bo‘lib, o‘zining qulayligi uchun nazorat va boshqa sohalarda keng qo‘llaniladi. Misol uchun, uydan yoki ofisdan uzoqda bo‘lgani bilan E-mail, ICQ yoki SMS orqali mobil telefonga datchiklar to‘g‘risidagi ma’lumot olish mumkin. Bundan tashqari, oddiy brauzerda video­kamera fotokadrlari, harorat grafigi, turli datchiklar holati to‘g‘risida ma’lumot beradi va elektr qurilmalarni boshqaradi. Tizimlarni masofaviy boshqarish internet, ICQ yoki SMS-xabar asosida amalga oshiriladi.Vizual nazorat va boshqarish uchun datchiklar holatini aniqlash tizimidan foydalaniladi. Grafik bo‘limida yuztadan ortiq dizaynlar mavjuddir.

Xulosa qilib aytganda, texnologiyalar taraqqiyoti natijasida kun sayin taqdim etib borilayotgan barcha imkoniyatlar juda katta bilim va mehnat samarasidir. Bu esa biz yoshlardan doimiy izlanish, bilim doirasini kengaytirishga intilishni talab etadi. Xususan, aholi xavfsizligini ta’minlash, insonlar salomatligini yuksak darajaga ko‘tarish masalalari bo‘yicha ham bir qancha qonuniy hujjatlar qabul qilinadi, jumladan, “Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida” gi qonunning asosiy maqsadi – aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish sohasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi hamda favqulodda vaziyatlar ro‘y berishi va rivojlanishining oldini olish, favqulodda vaziyatlar keltiradigan talafotlarni kamaytirish va favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishdan iboratdir.

"INTELLEKTUAL UY" TIZIMLARINI LOYIHALASHTIRISH


Insoniyat yana bir katta kashfiyot: inson aqlining andozasi sifatidagi «sun’iy intellekt» – «sun’iy aql», «sun’iy idrok» yaratish arafasida turibdi. Vaqti kelib «aqlli uy»larni anu shu – “sun’iy intellekt” boshqarishga o‘tadi. Shunda bizning bugungi «aqlli uy»larimiz «aqlli uy» emas, «intellektual uy»larga aylanadi. Va bugun biz o‘zimiz bajarayotgan ishlarni, yechayotgan muammolarni uylarning «sun’iy intellekti» yechimini topib, paydo bo‘lgan masala, muammoni insonning aralashuvisiz o‘zi hal qiladi, deyishmoqda mutaxassislar. 

2. 
   rasm . Arduino modullarni aqlli uy tizimida qo’llash
   

«Intellektual uy»ning isitish va sovutish tizimi datchiklar ko‘rsatmasiga qarab, haroratni yo ko‘tarib, yo pasaytirib, uydagi havoni mo‘tadil bir me’yorda ushlab turadi. Yarim kechasi, hamma uxlayotgan paytda uyning biron joyidan mabodo suv oqib qolsa yoki gaz chiqib ketsa bormi, «sun’iy intellekt» shu quvurga kelayotgan suvni yopib «rezerv»da (zaxirada) bo‘lgan boshqa quvurdan yo‘naltirib yuboradi, gazni butunlay yopadi va signal beradi. Uy ichidagi havoda kislorodning, toza havoning miqdoriga qarab derazalar kerakli me’yor, miqdor va muddatga ochilib, yopilib turadi. Bu ishlarning barchasi avtomatik tarzda bitta markazdan turib boshqariladi. Barcha dam olayotgan, uxlayotgan yoki toqqa, suv bo‘yiga – «uik end»ga (dam olishga) ketgan paytlarida uyga begona shaxs kirib qolsa bormi, «sun’iy intellekt» zudlik bilan kerakli joyga xabar qiladi.

Uyingizning hovlisidan tortib, barcha xonalarini qo‘lingizdagi mobil telefonda qayerda bo‘lishingizdan qat’i nazar, istagan paytingizda ko‘rib turishingiz mumkin.Aytgandek, bularning anchasi hozirning o‘zida Toshkentning ayrim mahallalaridagi «aqlli» yoki hozircha «yarim, chorak aqlli» uylarda ishlatilib qulayligi, afzalligiyu samarasini namoyish etmoqda.  Yozda quyoshning jazirama nurlari uyingizni qizita boshlaganda uyning deraza pardalari avtomatik tarzda tortilib, uyning sovutish tizimi ishga tushadi. «Sun’iy intellekt» ayni bir paytda suv, gaz va elektr energiyasini ham nazorat qilib tejamli sarf qilinishini ta’minlaydi. Vanna, basseynga quyilayotgan suvning ham siz istagan kerakli harorati ta’minlanadi. Uyingizdagi muzlatgich qancha oziq-ovqat: sariyog‘, pishloq, sut-qaymoq yoki boshqa zarur mahsulotlar qolganligini mobil telefoningizga aytib, buyurtma berib ham turadi. Xonalarga yengil shabada berib turuvchi «ventilyatsiya» tizimi istagan xonangizga istagan paytda va siz yaxshi ko‘radigan: yalpiz, jiyda, rayhon, tog‘ archasi, atirgul yoki boshqa xushbo‘y hidlarni taratib turadi. «Sun’iy intellekt»ni bir qancha rejimda ishlatish mumkin. Deylik, uyingizga mehmon kelganda: «komfort rejimida», yoki «ertalabki, tushki, kechki rejim»da, yana biri: «uyda hech kim yo‘q», bu demak, «ekonom rejim»ga qo‘yib qo‘ysangiz bas, qolganining hammasini sun’iy intellektning o‘zi hal qiladi. Bunday uyga yomon niyatda kelgan "mehmon"ni ham kutilmagan o‘z sovg‘asi qarshi oladi.

Bunday holatlarda to‘satdan ko‘zni ko‘r qiladigan darajadagi yorqin lampalar yonib, ichki ishlar punktlariga xabar beruvchi sirenalar chalinadi yoki chor atrofni larzaga soladigan darajada: «Uyda begona!», «O‘g‘ri tushdi!», «Ehtiyot bo‘ling!» degan quloqni qomatga keltiruvchi badjahl, baland va yo‘g‘on ovoz yangraydi. 

Mabodo kechqurun mehmonga ketib qolgan bo‘lsangiz, Smart House uyingizda yo‘qligingizni bildirmaydi. Xuddi uyda yurganingizdek, chiroqlar yoniq turadi, musiqa yangraydi, hatto “ul-bul” deyayotgan ovoziningiz ham chiqib turadi. Bunday uyda, ayniqsa, yong‘inning oldi olingan bo‘ladi. Yong‘in chiqqan joyga suv purkash tizimi ishga tushadi, datchiklar zudlik bilan yong‘indan saqlash xizmatiga xabar qiladi. 

Ma’lumki, ayrim sanoatlashtirilgan shaharlar havoning, suvning, atrof-muhitning buzilishi natijasida inson yashashi, faoliyat ko‘rsatishi uchun tobora yaroqsiz bo‘lib bormoqda. Shu sababli “aqlli shahar”ni albatta ko‘kalamzorlashtirish lozim. Unda alohida “yashil hudud” zonalarini yaratish maqsadga muvofiqdir.

3.