|
7.4. Biznesda moliyaviy holatni tahlil qilish va moliyaviy qaror qabul qilish asoslari.
Har qanday biznes faoliyatining, xissadorlik jamiyatining moliyaviy axvoli barcha uchun befarq emas. Chunki, ularning moliyaviy axvoli davlat, xissadorliklar va ta’sischilarning manfatlariga bevosita ta’sir etadi. Shuning uchun biznes faoliyatilarning moliyaviy axvolini baholash katta ahamiyatga ega.
Biznes faoliyatilarda mulkiy va moliyaviy munosabatlarni rasmiy xujjatlashtirish uchun buxgalteriya hisobi olib boriladi. Davr oxirida u moliyaviy hisobot tuzish bilan yakunlanadi. Xujjatning moliyaviy hisobotlari esa xar bir xo’jalik yili oxirida xissadorliklarning yoki ularning vakillarining umumiy yigilishida muxokama etiladi hamda tasdiklanadi.
Xujjatning ta’sis xujjatlari va ta’sis shartnomasida kuzda tutilgan taqdirda unga kredit ajratuvchi bank muassasasiga, jamiyat ixtiyoriy a’zo bo’lgan assotsiatsiyalarga, birjalarga va boshqa tashkilotlarga buxgalterlik hisobining nusxasi topshiriladi.
Yangicha hisobot balansida aktivlar va passivlarning tavsifi bozor iqtisodiyoti munosabatlariga muvofiq keladigan darajada uz ifodasini topgan. Xujjatning aktivlari balansda jamiyat tomonidan hisobot davrida tasarrufida bo’lgan va uning nazoratiga olingan vositalar hamda bergan qarzlarning qiymati sifatida ifodalangan.
Passiv uzilishi vositalar qiymati va tushadigan daromadlarning kamayishiga olib keladigan qarz hamda kreditorlik qarzi bo’yicha jamiyat zimmasidagi majburiyatlardir. Aktivlar qiymatining passivlar qiymatidan oshishi jamiyatning uziga qarashli vositalarini tovarlar etadi va uning qiymati hisobot balansining passivida, uziga qarashli vositalar manbai bulimida ifodalanadi. Shu erda jamiyat foydasi xam uz foydasini topadi. Xujjatning yangicha balansi aktivlarning 3 ta bulimi va passivlarning 3 ta bulimidan iborat. Balans aktivlarining 1-bulimida asosiy vositalar nomaterial aktivlar, sarmoya sarflari va pudratchilarga berilgan avanslar, o’zoq muddatli moliyaviy kuyilmalar qiymati ifodalanadi. Shu erda foydaning ishlatilishi, ziyonlar, xissador kuygan vositalar amalga oshirilgan hisob kitoblar xam ifodalanadi.
Balansning aktiv qismi 2-bo’limida jamiyat ixtiyoridagi moddiylashgan aylanma vositalar: ishlab chiqarish zaxiralari qiymati, tugallanmagan ishlab chiqarish, tayyor maxsulotlar va boshqalar to’g’risidagi ma’lumotlar beriladi. Ishlab chiqarishdagi arzon vositalar, maxsus jixozlar va moslamalar, maxsus kiyimlar va poyafzal dastlabki qiymatida ifodalanadi. Jamgarilgan emirilishi, eskirish qiymatiga esa aloxida modda shaklida balans passivida ifodalanadi.
Balans aktivlarining 3-bo’limida gaznadagi va bank schetidagi mavjud pu l mablag’lari, qisqa muddatli kiymatli qog’ozlar sotib olishga qilingan sarflar va boshqa sarmoya sarflari, tovarlar va xizmatlar bo’yicha debitorlik qarzlari to’g’risida ma’lumotlar jamlangan.
Balans passivining 1-bo’limida xujjatning uziga qarashli aktivlari manbai to’g’ri ma’lumotlar uz ifodasini topgan. Bu erda ustav fondi, maxsus fondlar, ta’minlash fondi, kelgusi davr daromadlari va balans foydasi, hisob-kitoblar va moliyaviy kapital kuyilmalari bo’yicha kreditorlik qarzlarining hajmi qayd etiladi.
Ushbu bulimda asosiy fondlar va nomaterial aktivlarining eskirishiga qilingan ajratmalar, kam kiymatli vositalar, kutilayotgan xarajatlar va to’lovlarni koplashiga ajratilgan rezerv mablag’lari, xam sotilmagan tovarlar savdo ustamasining jamlangan qiymati foydalaniladi.
Balans passivlarining 2-bo’limida banklardan va boshqa mablag’lardan olingan kredit to’g’risidagi ma’lumotlar ifodalanadi. Shu bulimda barcha turdagi uzaytirilgan ssudalar bo’yicha jamiyatning bankdan qarzi to’g’risidagi ma’lumotni xam ifoda etiladi. Balansda bank kreditlari 3 modda bo’yicha turlarga ajratiladi:
qisqa muddatli kreditlar (1yilga);
o’rta muddatli kreditlar (1 yildan 3 yilgacha);
o’zoq muddatli kreditlar (3 yildan ortiq muddatga olingan kreditlar)
Balans passivlarining 3- bo’limida to’lash muddati yuzaga kelgan kunidan boshlab, bir yil mobaynida tugaydigan qisqa muddatli kreditorlik qarzlari ifodalanadi. Ushbu bulimda to’lash muddati bir yildan oshmaydigan veksel evaziga olingan qarzlar xam kursatiladi. O’zoq muddatli veksellar bilan rasmiylashtirilgan qarzlar esa balans passivining 2-bo’limida «o’zoq muddatli qarzlar» tarkibida ifodalanadi.
Balans foyda xo’jalik faoliyatining moliyaviy natijasi sifatida xar qanday jamoa uchun katta ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatga ega. Balans foyda mazmunan brutto kursatkich bo’lib, xujjat undan foydaga qo’yilgan soliqni tulagan qolgan sof foydaga egalik qiladi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xujjatning barqarorligi sarmoyadorlarning dikkatini tortishi, boshqa biznes faoliyatilar bilan raqobatlashga olishi uning rentabellik darajasiga bog’liq. Xo’jalikning rentabelligi uning foydaliligi bo’lib, foyda summasining vositalar qiymati va sarmoyaga nisbatan foiz hisobidagi darajasini bildiradi. Tahlil amaliyotida 3 turdan iborat rentabellik kursatkichlari:
maxsulot rentabelligi;
ishlab chiqarish fondlari rentabelligi;
biznes faoliyatiga qo’yilgan kuyilmalar rentabelligi hisoblanadi.
Rentabellik ko’rsatkichlari sof foyda bo’yicha hisoblanadi.
QISQA XULOSALAR.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida tovar-pul munosabatlari amal qilishi moliyaviy zaruratni ifodalaydi. Moliya bozori-bu pul bozoridir. Moliya bozori sarmoyalarning safarbar etilishini ragbatlantirib, bush turgan pul mablag’larini iqtisodiyotdagi turli sohalar o’rtasida qayta taksimlanishini ta’minlab beradi. Respublika xalk xujaligi tarmoklari Biznes faoliyatilarini kreditlashning eng muxim manbalaridan biri- xususiylashtirishdan tushadigan mablag’lardir. O’zbekiston-xususiylashtirishdan tushgan barcha mablag’ni davlat byudjetiga emas, balki xususiylashtirilgan Biznes faoliyatilarni qo’llab- kuvvatlashga, hamda bozor infratuzilmasini rivojlantirishga yo’naltirilgan dunyodagi kamdan-kam davlatlardan biri hisoblanadi. Kreditlar qisqa muddatli, o’rta muddatli, o’zoq muddatli kredit turlariga bo’linadi. Lizingni asosiy xususiyati shundan iboratki, lizing ob’ekini oluvchi uning qiymatini tezda to’lashi shart bo’lmaydi, balki uni to’lashga kerakli mikdorda puli bulmasligi mumkin.
Balans foyda xo’jalik faoliyatining moliyaviy natijasi sifatida xar qanday jamoa uchun katta ijtimoiy- iqtisodiy ahamiyatga ega. Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy samaradorlik kursatkichi xo’jalikning rentabelligi bo’lib, u foyda summasining vositalar qiymati va sarmoyaga nisbatan foiz hisobidagi darajasini bildiradi. Rentabellik kursatkichlari sof foyda bo’yicha hisoblanadi.
TAYaNCh IBORALAR:
Moliya, Moliyaviy bozor, Inflyatsiya, Tavakkalchilik omili, Kredit, Kredit turlari, Kredit operatsiyalarni sug’urta qilish, Aktsiya, Aktsiya turlari, Dividend siyosati, Lizing, Lizing operatsiyalari, Moliyaviy xujjatlar, Balans, Balans tahlili, Rentabellik tahlili.
Do'stlaringiz bilan baham: |
