Biznesni tadqiq etish

 
6.4.  Strategik qiymat tahlili 
Kompaniyada yuzaga kelgan vaziyatni eng aniq ko’rsatadigan indikatorlardan 
biri  uning  o’z  raqobatchilariga  nisbatan  narx  mavkesidir.  Bu  maxsuloti  kam 
differentsiyalashgan  tarmoqlarga  taallukli  bulib,  kompaniya  xar  qanday  sharoitda 

---

121 
ham uz raqiblaridan orqada kolmasligi kerak, aks xolda raqobatli mavqeini kuldan 
boy berib kuyishi mumkin. Raqobatchilarning xarajatlaridagi farqlarga quyidagilar 
sabab bo’lishi mumkin: 
xom  ashyo,  materiallar,  tarkibiy  qismlar,  energiya  va  shu  kabi  omillarning 
narxlaridagi farqlar; 
asosiy texnologiyalar, asbob-uskunalarning farqlari; 
ishlab  chiqarish  birliklarining  kattaligi  turlicha  bo’lgan-  ligi  ishlab 
chiqarishning kumulyativ ta’siri, ishlab chiqarish unumdorlik darajalari, turli soliq 
sharoitlari,  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  darajasi  va  xokazolar  tufayli  ichki 
tannarxlardagi farqlar; 
inflyatsiya va valyuta kurslarining o’zgarishiga kuchli bog’liqdik; 
-transport 
xarajatlaridagi 
farqlardaksimot 
kanallariga 
sarflanadigan 
xarajatlardagi  farqlar.  Strategik  qiymatli  tahlilda  asosiy  e’tibor  firmaning  uz 
raqiblariga  nisbatan  qiymat  mavqeiga  karatiladi.  Iste’molchilarning  narxlarigacha 
bo’lgan  qiymat  manzarasini  aks  ettiradi.  Ushbu  jadval  xarakatlar  -  xarajatlar 
zanjirida raqobatchi firmalar bir-biridan eng katta farq kiladigan uchta asosiy soha 
borligini  kursatadi:  ta’minot  sohasi,  taqsimot  kanallarining  ilg’or  qismlari, 
kompaniyaning  o’z  ichki  faoliyati.  Agar  firma  zanjirning  orqa  yoki  oldingi 
qismlarida  raqobatbardoshlikni  ko’ldan  boy  bersa,  u  raqobatbardoshlikni  tiklash 
maqsadida uz ichki xatti-xarakatlarini o’zgartirishi mumkin. 
Qiymat bo’shliklari asosan zanjirning orqa qismida yotsa, firma quyidagi olti 
xil strategik xatti-xarakatlarni amalga oshirishi mumkin: 

  etkazib beruvchilar bilan o’zi uchun qulay narxlar to’g’risida kelishib olishi; 

  etkazib  beruvchilar  bilan  ularning  xarajatlarini  kamaytirish  maqsadida  ish 
olib borishi; 

  moddiy xarajatlarni nazorat qilish uchun orqaga tomon in tegratsiyalanishi; 

  taqsimotning narxlari makbul bo’lgan yangi manbalarini topishi; 

  zanjirning  boshka  qismlarida  tejamkorlik  evaziga  farqni  kamaytirishga 
urinishi mumkin. 

---

122 
Qiymat buyicha raqobatbardoshlikning boy berilishiga sabab zanjirning ichki 
sohalarida bo’lsa, quyidagilarni amalga oshirish maqsadga muvofivdir: 
byudjetning ichki moddalarini taftish qilish; 
-ishchilarning  va  kimmatbaho  asbob-uskunalarning  mehnat  unumdorligini 
ko’tarishga urinish; 
ba’zi  texnologik  jarayonlarni  firmaning  o’zida  emas,  balki  chetda  bajarish 
foydalirok bo’lish-bo’lmasligini o’rganib chiqish; 
- resurslarni tejovchi texnologik yangiliklarni investitsiyalash; 
-qiymatning  xavf  tug’dirayotgan  tarkibiy  qismlarini  ishlab  chiqish  va  asbob-
uskunalarni yangi investitsiyalar ob’ekti sifatida ko’rib chiqish; 
maxsulotning qiymatini kamaytirish maqsadida uni yangilash va xokazo. 
Firmaning raqobat mavqei kuchini badolash. 
Qiymat,  raqobat  mavqeini  baholashga  qo’shimcha  ravishda  kompaniyaning 
raqobat  mavqei  va  raqobatchilik  kuchini  umumiy  tahlil  qilish  talab  qilinadi.  U 
quyidagi savollarga javob berishi kerak: 
Firmaning bugungi raqobat mavqei kanchalik kuchli? 
-Bugungi  strategiyadan  foydalanilganda  raqobat  mavqeining  qanday 
o’zgarishini kutish mumkin? 
Firmaning qanday raqobat ustunliklari bor? 
Firmaning  raqobat  mavkelarini  baholash  uchun  muvaffakiyatning  asosiy 
omillari  buyicha  balli  baholar  shkalasidan  foydalani  ladi.  Bunda  firma  va  uning 
raqiblari buyicha ana shunday omillar solishtirib kuriladi.