Biznesni tadqiq etish



Download 1,97 Mb.
Pdf ko'rish
bet29/101
Sana29.12.2021
Hajmi1,97 Mb.
#85349
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   101
Bog'liq
biznesni tadqiq etish usullari

Миқдорий усуллар 
Каузал усули 
Вақтли қаторлар тахлили 
Корреляционлик 
Компьтерли имитацион 
Эконометрик усул 
Оддий ўртача силжитиш 
Тортилган ўртачани силжитиш 
Экспоненциал текислаш 


42 
O’zbekistonda  tadbirkorlikni  ekonometrik  modellashtirishga  muhim  hissa 
qo’shgan  olimlardan  prof.B.Xodiev  ilmiy  ishlarida  tadbirkorlikni  iqtisodiyotning 
ba’zi tarmoqlari, jumladan qishloq xo’jaligi bilan bevosita, umumiy bog’liq holda 
tahlil  etgan.  U  moddiy  ishlab  chiqarish  tarmoqlarida  tadbirkorlikni  rivojlanishini 
ekonometrik  modellari  tizimini  ishlab  chiqdi  va  asosiy  e’tiborni,  hisob-kitoblarni 
qishloq  xo’jaligi  yo’nalishida  amalga  oshirgani  holda  tadbirkorlikni  model-
lashtirdi.  Bundan  tashqari,  u  o’z  tadqiqotlarida  tadbirkorlikda  qabul  qi-lingan 
qarorlarni optimallash usullarini, kichik va o’rta biznesda foyda darajasini oshirish 
va  baholar  muvozanati  masalalarini,  ekonometrik  modellar  identifikatsiyasi 
muammolarini qarab chiqdi. Shuningdek, B.Xodiev kichik biznes samaradorligini 
o’lchashning  ekonometrik  modella-riga  to’xtalar  ekan,  kichik  biznesda 
samardorlikni  o’lchashning  nazariy  masalalari,  ishlab  chiqarish  samaradorligi  va 
aholi  iste’mol  ko’rsatkich-lari  tahlili  modellarini  ishlab  chiqqani  holda  kichik 
biznes rivojlanishi kontseptsiyasi, bashoratini taklif etdi.
8
  
Bugungi kunga kelib esa (III-V-bosqichlar) bu borada ancha o’zgarishlar ro’y 
berdi.  Oldingi  davrda  (III-bosqich)  kichik  biznes  sub’ektlarining  aso-siy  ulushi 
qishloq  xo’jaligi,  savdo  sohasiga,  YaIM  ning  esa  atigi  12,1  foizi  kichik  biznesga 
to’g’ri  kelgan.  IV-bosqichda  esa,  kichik  biznes  sub’ektlarining  tarmoq  va 
mintaqaviy  tuzilishi  o’zgardi.  Bu  esa  iqtisodiyotning  boshqa  tarmoqlari  savdo  va 
umumovqatlanish,  sanoat,  transport  va  aloqa,  bozor  infratuzilmasi  ob’ektlari 
misolida  yoki  respublika  mintaqalari  miqyosi-da  kichik  biznesni  modellashtirish 
masalasini  dolzarb  qilib  qo’yadi.  Ikkinchidan,  o’tgan  davr  mobaynida  kichik 
biznesning  tasniflash 
tizimi 
tubdan 
o’zgardi.  Uchinchidan,  yuqoridagi 
yondoshuvida  kichik  biznes,  tadbirkor-lik  tahliliga  «tadbirkorlik»  nomi  ostida 
umumiy  nuqtai-nazardan  yondoshilgan.  Vaholanki,  u  mezonga  bir  qator 
sub’ektlarni,  jumladan,  kichik    yirik  korxona,  mikrofirma,  yakka  tadbirkorlarni 
kiritish mumkin. 
Bizning 
fikrimizcha, 
kichik 
biznes 
rivojlanish 
tendentsiyalarini 
modellashtirishda modellashtirilayotgan sub’ekt yoki tarmoqning xususiyat-lari va 
                                                           
8
Ходиев  Б.Ю.Ўзбекистон  иқтисодиётида  тадбиркорлик  ривожланишини  эконометрик  моделлаштириш:  иқт.фан. 
док.дисc. - Т.:  ТДИУ.  2000. –  338 б.  


43 
aniq  tashkiliy-huquqiy  maqomi  hamda  ular  tadbirkorlikning  qaysi  turiga  yoki 
shakliga mansubligiga e’tibor qaratish lozim. 
Modellashtiriluvchi  sub’ektning  tashkiliy-huquqiy  maqomi,  uning  iq-
tisodiyotning  u  yoki  bu  tarmog’i    modellari  boshqa  tarmoq  modellaridan  farq 
qiladi. Bundan tashqari, tadbirkorlikni modellashtirishda umumiy nuqtai nazardan 
talqin  etishga  ko’ra,  tadbirkorlik  sub’ektlarini  ko’lami  (yirik,  o’rta,  kichik) 
bo’yicha  alohida  yoki  umumiy  mintaqalar,  tarmoqlar  kesimida  modellashtirish, 
kichik  va  yirik  biznesning  umumiy  iqtisodiyotdagi  ulushlarining  nisbatlarini 
modellashtirish ham muhim ahamiyat kasb etadi. 
Tadqiqotchi  M.Umarxodjaeva  kichik  biznesni  rivojlantirishning  italyancha 
modelini  taxlil  etgani  holda,  korxonalar  tasnifiy  mezonlariga  xodimlar  soni  bilan 
birga  investitsiyalar  hajmini  ham  kiritishni  tavsiya  etadi.  Uning  fikricha,  kichik 
biznesni  rivojlantirish  uchun  ixtisoslashgan  ishlab  chiqarish  xududlarini  – 
klasterlarni  yaratish  yoki  konstellyatsiya    (italyancha  “constellazione”-  yulduzlar 
turkumi)  Italiya  tajribasini  respub-likamizda  qo’llash  lozim.  Konstellyatsiya  - 
ishlab  chiqarishni  o’rta  yoki  oxirgi  bosqichlariga  ixtisoslashgan  bir  necha 
korxonadan iborat kooperatsiya bo’lib, bunda bitta firma etakchi bo’lib, qolganlari 
o’z ishlab chiqarishini shunga qarab moslashtiradi
9
.  
Tadqiqotchi  Sh.Shodmonqulov  kichik  biznes  sub’ektlarini  marketing  nuqtai 
nazaridan  tahlil  etib,  xaridor  diqqatini  tortish,  to’rli  marketing  asosida  sotishni 
tashkil  etish,  qondiriladigan  talab  miqdori  bo’yicha  korxonalarni  tasniflashni  va 
SWOT tahlilini amalga oshiradi
10

A.B.Yugay  non  va  makaron  ishlab  chiqaruvchi  kichik  korxonalarda  ishlab 
chiqarishni boshqarish jarayonlarini modellashtirgani holda, korxona biznes rejasi 
va uning moliyaviy natijalarini shakllantirish algorit-mini quradi, aholining non va 
makaron  mahsulotlariga  bo’lgan  ehtiyoji,  ishlab  chiqarish  hajmlari  bashoratini 
amalga oshiradi, ishlab chiqarishni samaradorligini baholaydi
11
.  
                                                           
9
Умарходжаева М.Г. Италияда кичик ва ўрта бизнеснинг ривожланиши: иқт.фан.ном....дисс. – Т.: ТДИУ, 2004. Б. 34-53. 
 
10
Шодмонқулов А.А. Кичик бизнес субъектларида маркетинг фаолиятининг шаклланиши ва ривожланиши (пойабзал 
ишлаб чиқарувчи корхоналар мисолида): иқт.фан.ном. …дисс. – Т.: ДЖҚА, 2004. – 143 б. 
11
Югай А.Б. Моделирования процессов управления развитием производства предприятий малого бизнеса: 
дисс.на 
соис……канд.экон.наук. Т.:ТГЭУ. – 2004. – С. 134. 


44 
Muallif  fikricha,  kichik  biznesning  rivojlanish  jarayoni  bevosita  u  yoki  bu 
mamlakatda  amal  kilayotgan  iqtisodiy  mexanizmlar  va tarmoq  xususiyatlari  bilan 
bog’liq.  Shu  sababdan  ham  rivojlangan  mamlakatlar-ning  miqdor  ko’rsatkichlari 
va  kichik  biznes  rivojlanish  tajribasini  O’zbekistondagi  amaliyot  bilan 
taqqoslaganda,  albatta,  ijtimoiy  va  ishlab  chiqarish  infratuzilmasini  rivojlanish 
darajasi,  milliy  iqtisodiyoti-ning  tarmoq  tuzilishi  va  boshqa  ijtimoiy  madaniy 
xususiyatlarini  e’tiborga  olish  zarur.  Ko’pchilik  rivojlangan  davlatlarda  quyidagi 
ko’r-satkichlardan  foydalangan  holda  kichik  biznes  tasniflanadi:  bandlik,  xususiy 
korxonalar soni, ularning milliy daromaddagi ulushi.  
Kichik  biznes  sub’ektlari  faoliyatini  tahlil  qilishda  ekonometrik  uslubning 
binominal,  Puasson,  darajali,  normal  taqsimot,  Styudent,  Fisher-Sinekord,  χιι-
kvadrat  va  katta  sonlar  qonunlariga  mosligi  alohida  ahamiyatga  ega.  Biznesni 
taqsimot  qonunlari  yordamida  bashoratlash,  uning  rivojlanishiga  ta’sir  etuvchi 
omillar  va  mezonlari  bo’yicha  taqsimlash  va  shu  asosda  mamlakatda  yoki  uning 
mintaqalarida rivojlanish istiqbolla-rini ishlab chiqish dolzarb masalalardan biridir 
Biznes  sub’ektlarining  o’rtacha  foyda  miqdorlari  empirik  va  nazariy 
chastotalarini  taqsimot  zichlik-larini  taxlil  qilish  uchun  iqtisodiyot  tarmoqlaridan, 
jumladan,  sanoat,  xizmat  ko’rsatish,  qurilish  va  savdo  korxonalaridan  300  ta 
sub’ekt tanlab olingan. Ushbu sub’ektlar bir xil sharoitlarda faoliyat yuritishlariga 
qaramasdan, ularning o’rtacha foyda miqdorlari bir-biridan sezilarlicha farqlangan. 
So’ngra  statistik  to’plam  6  ta  guruhga  ajratilgan.  Quyidagi  2.1.1-jadval 
ma’lumotiga  ko’ra,  kichik  biznes  sub’ektlari  foyda  miqdorlari  bo’yicha  o’rtacha 
qiymat atrofida to’planish va taqsimot chetlari bo’yicha kamayish tendentsiyasiga 
ega.  


45 

Download 1,97 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   25   26   27   28   29   30   31   32   ...   101




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish