Бизиң реферат жумысымыздың темасы Х

---

O’ZBEKSTAN RESPUBLİKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI 
BİLİM BERİW MİNİSTRLİGİ 
BERDAQ ATINDAG’I QARAQALPAQ MA’MLEKETLİK UNİVERSİTETİ 
Qaraqalpaq filologiyası fakulteti 
A’debiyat teoriyası h’a’m oqıtıw metodikası kafedrası 

Da’wletbaeva Go’zzaldın’ 
 
REFERAT JUMISI 
TEMA
: X.Turımbetov do’retiwshiliginde lirikalıq syujet
 
Qabillawshi: f.i.k. A.Dosımbetova
No’kis 2010 

---

- 2 - 
 
JOBASI:
Kirisiw 
 
 I Bap. X.Turımbetovtın’ syujetli qosıqlarının’ ideyalıq o’zgeshelikleri. 
 
II Bap
«
Shayırdın’ syujetli qosıqlarının’ ko’rkemlik o’zgeshelikleri»
 
 
Juwmaq 
 
Paydalanılg’an a’debiyatlar dizimi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

- 3 - 
Kirisiw 
 
Ko’rkem a’debiyattın’ barlıq janrları ishinde lirika o’zinin’ na’zikligi, 
ko’rkemligi, sezimtallıg’ı, o’tkirligi menen ayrıqshalanıp kelmekte. A’sirese 
poeziyası ku’shli rawajlang’an bizin’ qaraqalpaq xalqının’ ruwxıy du’nyasında, 
ma’deniyatında lirikanın’ tutatug’ın ornı joqarı ekenligi so’zsiz. Lirikanın’ ja’ne 
bir o’zgesheligi ol a’debiyattın’ basqa janrlarına qarag’anda da ja’miyettin’ 
ruwxın o’zine ko’birek sin’irip onı ayqınraq sa’wlelendiredi. Usı ko’z qarastan
bah’alag’anda qaraqalpaq lirikası o’zine ta’n rawajlanıw o’zgesheliklerine iye 
boladı. 
XX a’sirdin’ 50-jıllarınan baslap qaraqalpaq a’debiyatı, sonın’ ishinde, 
poeziyada insannın’ ishki a’lemin barınsha sa’wlelendiriw, qosıqqa, so’zge 
jan’asha ko’rkem qatnas ju’zege keledi. XX a’sir qaraqalpaq poeziyasının’ 
ka’rwanlasları İ.Yusupov, T.Seytjanov, X.Turımbetov, T.Ma’tmuratov, 
B.Qayıpnazarovlar bul tendentsiyanın’ h’aqıyqıy ju’zege shıg’arıwshıları boldı. 
Shayırlarımız usı da’wirge shekem poeziyada orın alıp kelgen jo’nekey 
bayanlanıwshılıq da’bdebepazlıq, partiya siyasatın jo’nli-jo’nsiz maqtawshılıq 
illetlerinen bas tartıp a’debiyattın’ baslı maqseti bolg’an insandı u’yreniwge 
jan’asha poetikalıq mazmun h’a’m ko’rkem formalar arqalı jantastı. Lirikada 
usınday tu’pkilikli burılıslar jasag’an shayırlar do’retiwshiligi boyınsha 
qaraqalpaq a’debiyattanıw iliminde o’zli-ko’pli ilimiy izertlewler alıp barılıp, 
olardın’ ko’rkemlilik izlenislerinin’ qaraqalpaq a’debiyatında a’h’miyeti 
ma’selesi belgili da’rejede u’yrenildi. Solay bolsa da , poeziyada o’mirdi 
su’wretlewde rawajlanıw metoforizatsiyasın ko’rkem mazmun menen birlestirip 
sa’wlelendiriw 
sheberligin 
tolıq 
men’gergen 
shayır 
X.Turımbetov 
do’retiwshiliginin’ o’zine ta’n o’zgeshelikleri, ondag’ı ko’rkem mazmun h’a’m 
ko’rkem forma poetikası a’debiyatshılarımız ta’repinen elege shekem a’dil 
bah’alang’anlıg’ı sır emes. Shayır Xojamurat Turımbetov 1922-jılı tuwılıp, 
1968-jılı tosattan qaytıs boldı. Ol ekinshi jer ju’zlik urıs qatnasıwshısı, bolıp, 

---

- 4 - 
urıs h’aqıyqatlıg’ın o’z ko’zi menen ko’rdi. 1956-jılı shayırdın’ Moskvada 
M.Gorkiy atındag’ı a’debiyat institutın tamamlawı, onın’ do’retiwshilik
o’mirinde ayrıqsha a’h’miyetke iye boldı. Bul tuwralı rus shayırı Evgeniy 
Dolmatovskiy: «A’debiyat institutı X.Turımbetovqa ko’p na’rselerdi berdi. Ol 
qosıqtı tek g’ana uyqastırıwg’a ebi bar adamnan h’aqıyqat shayırlıq da’rejesine 
ko’terildi», - dep jazg’an edi. 
X.Turımbetov o’zinin’ qısqa o’miri dawamında «Gu’listan», «Eki dos», 
«Talwas», «Shayır jolı», «Ja’ne ba’h’a’r keldi» atlı bir neshe qosıqlar toplamın 
ja’riyaladı. Shayırdın’ «Ko’p ku’tken ba’h’a’r» atlı qosıqlar toplamı Moskvada 
rus tilinde «Aqgu’l» atlı toplamı, Tashkente o’zbek tilinde ayırım kitap bolıp 
basılıp shıqtı. 1874-jılı Tan’lamalı qosıqlar toplamı «Qaraqalpaqstan» 
ja’riyalandı. X.Turımbetov do’retiwshiligi boyınsha qaraqalpaq a’debiyatında 
S.Axmetovtın’ shayır lirikasının’ ko’rkem forması h’aqqında qısqasha sholıw 
formasındag’ı pikirleri: K.Xudaybergenovtın’ shayırdın’ lirikalıq qah’arman 
do’retiwdegi sheberliklerin so’z etetug’ın
1
, G.Ma’mbetniyazovtın’
2
shayırdın’ 
ayırım qosıqları tuwralı qısqasha ko’rinistegi pikirlerin g’ana ushıratamız. 
X.Turımbetov do’retiwshiligi boyınsha arnawlı tu’rde u’yrenilgenmiynetler 
joq. Bul bizin’ jumısımızdın’ aktuallıg’ın sıpatlaydı. 
1
Ахметов С. Қарақалпақ совет поэзиясы Нөкис «Қарақалпақстан» 1988. 
2
Худайбергенов К. «Дәўир ҳәм парыз» Нөкис «Қарақалпақстан» 1987. 

---

- 5 -