Битираётган мутахассисларни тайёрлашнинг сифатига қўйиладиган талабларнинг кескин ошиб кетгани, мураккаб масалаларни ечишга фанлараро ёндашувнинг зарурияти

Mikro- 
sxema 
Ishlab 
chiqarilgan 
yili 
Taktlovchi 
chastota, 
MGs 
Tranzistor-
larining soni 
Xotira 
xajmi 
 
Izoh 
4004 
1971 
0,108 
2 300 
640 bayt  Mikrosxemaga 
joylashtirilgan 
birinchi 
mikroprotsessor 
8008 
1972 
0,08 
3 500 
16 Kbayt  Birinchi 8-razryadli 
mikroprotsessor 
8080 
1974 
2 
6 000 
64 Kbayt  Mikrosxemaga 
joylashtirilgan 
birinchi 
ko‘pmaqsadli 
protsessor 
8086 
1978 
5 - 10 
29 000 
1 Mbayt  Mikrosxemaga 
joylashtirilgan 
birinchi 
ko‘pmaqsadli 16-
razryadli protsessor 
8088 
1979 
5 - 8 
29 000 
1 Mbayt  IBM PC shaxsiy 
kompyuterida 
ishlatilgan 
protsessor 

---

72 
 
80286 
1982 
8 - 12 
134 000 
16Mbayt  Himoyalangan 
xotiraga ega 
protsessor 
80386 
1985 
16 - 33 
275 000 
4 Gbayt  Birinchi 32-razryadli 
protsessor 
80486 
1989 
25 - 100 
1 200 000 
4 Gbayt  8 Kbaytli kesh 
xotiraga ega 
protsessor 
Pentium 
1993 
60-223 
3 100 000 
4 Gbayt  Ikkita konveyerga 
ega protsessor 
Pentium 
Pro 
1995 
150 - 200 
5 500 000 
4 Gbayt  Ikki sathli kesh 
xotiraga ega 
protsessor 
Pentium II 
1997 
233 - 400 
7 500 000 
4 Gbayt  Pentium Pro plyus 
MMX buyruqlariga 
ega protsessor 
Pentium III 
1999 
650 - 1400 
9 500 000 
4 Gbayt  Uch o‘lchamli grafik 
ma’lumotlarni 
tezkor ishlovchi  SSE 
buyruqlarga ega 
protsessor 
Pentium 4 
2000 
1300 - 3800 
42 000 000 
4 Gbayt  Giperoqimlilik, 
qo‘shimcha SSE 
buyruqlarga ega 
protsessor 
Core Duo 
2006 
1600 - 3200 
152 000 000  2 Gbayt  Bitta asosga ikkita 
yadro 
joylashtirilgan 
protsessor 
Core  
2006 
1200 - 3200 
410 000 000 
64 
Gbayt 
64 razryadli 4-ta 
yadroli arxitektura 
Core i7 
2011 
1100 - 3300  1 160 000 000 
24 
Gbayt 
Birlashtirilgan grafik 
protsessor  
 
Masalan: Intel Core i7 protsessorining ko‘rsatgichlaridan biri bo‘lgan, 
unda  ishlatilgan  tranzistorlarning  soni,  1 160 000 000-ta  ekanligi,  ushbu 
protsessorning  qanchalik  murakkab  tuzilishga  ega  ekanligini  anglatadi. 
Uning 
va 
hatto 
undan 
avval 
ishlab 
chiqarilgan 
32-razryadli 

---

73 
 
protsessorlarning  ham  qanchalik  murakkab  tuzilishlarga  ega  ekanliklarini 
3.1-jadvalda  keltirilgan,  ularni  tavsiflovchi  izohlardan  ham  tushinib  olish 
mumkin.  
Hozirda  ishlab  chiqarilayotgan  protsessorlarga  tegishli  bo‘lgan  – 
konveyer,  giperoqimli,  qo‘shimcha  SSE  buyruqlar,  ko‘p  yadroli  va 
integratsiyalangan  grafik  protsessor  kabi  iboralarining  mohiyatini 
tushunish  uchun,  avval  ularning  dastlabki  modellari  bo‘lgan  protsessorlar 
qanday  tuzilgan  va  qanday  qilib  takomillashtirilib  borilganligini  qisqacha 
tushuntirishlar  asosida  bo‘lsa  ham,  tushunib  olish  to‘g‘ri  bo‘ladi  deb 
hisoblaymiz [1,24,30,31].  
O‘quv  qo‘llanmada  dastlab  o‘rganish  uchun  tanlab  olingan  birinchi 
protsessor  -  Intel  8080  protsessori  ko‘p  maqsadlar  uchun  mo‘ljallangan 
birinchi  protsessor  hisoblanadi,  uning  tarkibida  bor  yo‘g‘i  6000-ta 
tranzistor ishlatilgan. 
Tanlab  olingan  protsessorlarning  ikkinchisi  -  Intel  8088  protsessori 
asosida  esa,  hozirda  keng  tarqalgan  shaxsiy  kompyuterlarning  dastlabkisi 
hisoblangan  va  MS  DOS  operatsion  tizimi  asosida  ishlagan  IBM  PC 
shaxsiy  kompyuteri  ishlab  chiqilgan  edi.  Ushbu  protsessorning  tarkibida 
29 000-ta  tranzistor  mavjud  bo‘lgan.  Intel  8088  protsessori  uchun  ishlab 
chiqilgan dasturlar, Intel Core i7 protsessorida ham ishlashi mumkin, ya’ni 
ularning ichki tuzilishlari bir biriga o‘xshashdir. Boshqacha qilib aytadigan 
bo‘lsak, bu - Intel Core i7 protsessori na faqat 32-razryadli, balki 16 va 8-
razryadli ma’lumotlar ustida ham amallarni bajara oladi degani bo‘ladi (rus 
tilida bu – совместимость
 
deb ataladi). 
Tanlab  olingan  protsessorlarning  uchinchisi  bo‘lgan  -  Pentium  4 
protsessori 32-razryadli protsessorlarning anchagina takomillashgan xilidir. 
Pentium  4  protsessori  undan  keyin  ishlab  chiqarilgan  protsessorlarga 
nisbatan  soddaroq  bo‘lishiga  qaramasdan,  hozirgi  32  va  64-razryadli 
protsessorlarning 
ko‘pgina  xususiyatlarini  o‘zida  mujassamlagan 
protsessor hisoblanadi. Ushbu protsessor tarkibida 42 000 000-ta tranzistor 
ishlatilgan.  
Yuqorida  ta’kidlab  o‘tkanimizdek,  avval  Intel  8080  protsessorining 
analogi  hisoblangan,  so‘z  uzunligi  8-razryadga  teng  bo‘lgan  K580BM80 
protsessori  asosida  qurilgan  «o‘quv  kompyuteri»  -  УМПК-80  (rus  tilida  - 
учебный  микропроцессорный  комплект)  elektron  stendi  asosida,  8-
razryadli  protsessorning  tuzilishi  va  uni  qanday  ishlashini  batafsil  ko‘rib 

---

74 
 
chiqamiz.  УМПК-80  elektron  stendi  bu  xildagi  protsessorlar  va  ular 
asosida  qurilgan  kompyuterlarning  tuzilishini  va  qanday  ishlashini 
o‘rganishni  ancha  osonlashtiradigan  ko‘rinishda  qilib  ishlab  chiqarilgan. 
Ushbu «o‘quv kompyuteri»ni o‘rganish bilan biz,  hozirgi paytda  - sanoat, 
meditsina,  televidenie  va  boshqa  ko‘pgina  sohalarda,  hamda  kundalik 
turmush uchun ishlab chiqarilayotgan turli xil maishiy texnika asboblarida, 
qo‘llanilayotgan  mikrokontrollerlar  va  ular  asosida  qurilayotgan 
o‘rnatilgan  tizimlar  qanday  tuzilganligi  va  qanday  ishlashi  haqida  ham 
tasavvurlarga  ega  bo‘lishimiz  mumkin.  Mikrokontrollerlarning  ko‘pgina 
ko‘rsatgichlari, 
aynan 
avvalgi 
8-razryadli 
kompyuterlarning 
ko‘rsatgichlariga ancha yaqindir.