Birinchi va Ikkinchi sanoat inqiloblari

Uchinchi sanoat inqilobi
«Bo‘lib olingan dunyoni qayta bo‘lib olish» uchun kechgan urushlarning eng dahshatlisi va hozircha eng so‘nggisi bo‘lgan Ikkinchi jahon urushi yakunida faqatgina AQSh va sovetlar ittifoqi o‘zlarining sanoat zonalarini saqlab qola oldi. Sovuq urush fonida amalga oshirilgan kashfiyotlar esa keyinchalik yangi sanoat inqilobining asosiga aylanib bordi. Misol uchun, aynan shu davrga kelib atom energiyasidan foydalanila boshlandi, sun'iy yo‘ldosh uchirildi, kompyuter kashf qilindi va ko‘plab yangiliklar amalga oshirildi.
Kompyuterlashtirish va avtomatlashtirish esa bu o‘zgarishlarning asosi bo‘lib xizmat qildi. Sanoat inqilobi yutuqlarini yanada kengroq o‘zlashtirishning uddasidan chiqqan AQSh ta'lim tizimi va bozor iqtisodiyoti esa 1990-yillardan boshlab dunyodagi yagona sanoat zonasiga aylandi.
Uchinchi sanoat inqilobining avvalgi inqiloblardan farqi mehnat shaklini tamomila o‘zgartira oldi. Jismoniy kuchga tayanadigan ishchilar endi aqliy qobiliyatlarini ishga solishlariga to‘g‘ri keldi. Insonlar oldida bir necha tanlovlar paydo bo‘ldi:
1. Mehnat bozorini tark etib, ishsizlik nafaqasi hisobiga yashash, tilanchilik qilish yoki qora iqtisodiyot bilan shug‘ullanish;
2. Re-skilling amalga oshirish va xizmat ko‘rsatishning ofitsiantlik, yuk tashuvchilik, farroshlik kabi ko‘plab umumiy sohalarida yollanish;
3. Up-skilling orqali yangi bilimlarni o‘zlashtirish va «oq yoqali» ishchilar safiga qo‘shilish.
Ta'lim tizimining ushbu davrdagi hal qiluvchi ahamiyati ham aynan kadrlarni yuqoridagi yo‘nalishlardan qaysi biriga yo‘naltira olishida bo‘ldi. Fanlarni, ayniqsa, STEM’ga oid fanlarni samarali o‘rgata olgan davlatlar aholini yangi davrga tayyorladi. Natijada, yuqori malakali hamda yuqori maosh oluvchi ishchi potensialiga ega texnologik taraqqiy etgan davlatlar boshqalardan ajralib chiqdi.
Ikkinchi guruh davlatlar esa re-skilling amalga oshirib aholini kasb-hunarga tayyorladi yoxud ularning ta'lim tizimi butunlay samarasiz bo‘lib chiqdi. Oqibatda, asosiy iqtisodiy amaliyotlar qora bozorga ko‘chib o‘tdi yoki kam oylik oluvchi mehnatkash qatlam shakllandi.
Uchinchi sanoat inqilobining bugungi dunyoda qoldirayotgan eng katta oqibati esa global notenglikning o‘sishi bo‘ldi. Masalan, Google, Amazon, Microsoft office, Tesla kabi yirik korporatsiya asoschilari yoki ijrochilarining misli ko‘rilmagan tarzda ulkan boylik to‘pladi.