Birinchi va Ikkinchi sanoat inqiloblari

Xitoy boshlab bergan «Buyuk olovli dever» (Great Firewall) siyosati ortidan Rossiyada ham «Roskomnadzor» internet tarmoqlari ustidan nazorat kuchaytirildi. Bundan ko‘zlangan maqsad Uchinchi sanoat inqilobining «yoqilg‘i»si bo‘lgan ma'lumotni mamlakat hududida saqlab qolish edi. Bu kabi harakat hozirgi kunga kelib «buyuk davlat»lardan tashqari rivojlanayotgan davlatlarda ham kuzatilmoqda.
Ma'lumotlar bazasi ustidan nazoratni o‘rnatish ko‘plab hukumatlarning maqsadiga aylanib ulgurdi. Hukumatlar tomonidan ushbu «internetni bolqonlashtirish» siyosatiga asosiy turtki bu ijtimoiy va iqtisodiy hayotga yangi omil – sun'iy aqlning jadallik bilan kirib kelishidir. Sun'iy aql mutaxassislar tomonidan Industry 3.0'ning yakuni va Industry 4.0'ning asosi, deb bilinmoqda.
Shu nuqtayi nazardan Birinchi va Ikkinchi sanoat inqiloblarining asosi bo‘lgan zavodlarning yonilg‘isi neft, gaz yoki elektr toki bo‘lgani kabi, sun'iy aqlning yonilg‘isi ma'lumotlardir.
Birinchi va Ikkinchi sanoat inqiloblari
XVIII asrning ikkinchi yarmida Buyuk Britaniyada boshlangan sanoat inqilobining harakatlantiruvchi kuchi sifatida bug‘ mashinalari ishlab chiqarish jarayonlariga kirib keldi. Jamiyat hayotida, qishloq xo‘jaligi yoki sanoatda tub o‘zgarishlar sodir bo‘la boshladi. Yerga ishlov berishda texnika, kimyolashtirish va biologik vositalar qo‘llanishi ortiqcha ishchi kuchini siqib chiqardi. Ishsiz aholi shaharlarga ish izlab bordi hamda sanoat korxonalarida ishga yollandilar. Birinchi sanoat inqilobining o‘ziga xos jihatlarini ishsizlikning ortishi, jismoniy mehnatga bo‘lgan talabning yuqoriligicha qolishi, aholi harakati oqibatida epidemiologik vaziyatning xavfliligida ko‘rishimiz mumkin.
XIX asr oxirida kelib elektrdan keng miqyosda foydalanishga o‘tilishi ikkinchi sanoat inqilobiga asos bo‘ldi. Biroq, avvalgisidan farqli ravishda bu inqilob aholi orasida ishsizlik ortishi bilan kechmadi. Sanoat korxonalarining keng miqyosda qurilishi va konveyerlash tizimi joriy etilishi ishchi kuchiga bo‘lgan talabni oshirdi. Bundan tashqari, konveyerdagi ishchi mehnat jarayonining kichik bir qismidagi doim takrorlanib turadigan amaliyotda ishtirok etgani sababli yuqori darajada bilim va ta'lim ko‘nikmalari unga zarur emas edi.
Ikkinchi sanoat inqilobining o‘ziga xos jihatlariga jismoniy kuchga bo‘lgan talab saqlanib qolishi, ishsizlikning qisqarishi, notenglikning kamayishi hamda Buyuk Britaniya sanoat zonasidan tashqari Prussiya (Germaniya), AQSh, Yaponiya va sovetlar ittifoqining o‘z sanoat zonalarini shakllantirishlarini ham kiritish mumkin. Shu qatorda, energetika, konveyerlash tizimi va standartlashtirish natijasida mahsulotning ko‘p miqdorda ishlab chiqarilishi narxlarni arzonlashtiribgina qolmasdan, iste'mol bozorlari va resurslar uchun qirg‘inbarot urushlarga ham sabab bo‘ldi.