Birinchi qism

Savol va topshiriqlar
1. G‘azal hajmi, mavzusi, vazni va qo

 yasi haqida ma’lumot bering. 
2. G‘azalda ishq tasviri uchun qanday ohoriy badiiy usul qo‘llangan? 
3. Baytdan baytga mantiqiy bog‘liqlik qanday amalga osha boradi? 
4. G‘azal baytlarini ketma-ketlikka amal qilgan holda sharhlang. 
5. Lirik qahramon ishqiga haqiqiy «aybdor» kim?
6. G‘azalni yodlang.
«YO‘Q» RADIFLI G‘AZAL
Yordin  ayru  ko‘ngul  –  mulkedurur,  sultoni  yo‘q, 
Mulkkim,  sultoni  yo‘q,  jismedururkim,  joni  yo‘q.

---

120
Jismdin  jonsiz  ne  hosil,  ey  musulmonlarkim,  ul 
Bir  qaro  tufrog‘dekdurkim,  gul-u  rayhoni  yo‘q.
Bir  qaro  tufrog‘kim,  yo‘qtur  gul-u  rayhon  anga, 
Ul  qorong‘u  kechadekdurkim,  Mahi  toboni  yo‘q.
Ul  qorong‘u  kechakim,  yo‘qtur  Mahi  tobon  anga, 
Zulmatedurkim,  aning  sarchashmayi  hayvoni  yo‘q.
Zulmatekim,  chashmayi  hayvoni  oning  bo‘lmag‘ay
Do‘zaxedurkim,  yonida  ravzayi  rizvoni  yo‘q.
Do‘zaxekim,  ravzayi  rizvondin  o‘lg‘ay  noumid, 
Bir  xumoredurki,  anda  mastlig‘  imkoni  yo‘q.
Ey  Navoiy,  bor  anga  mundoq  uqubatlarki,  bor 
Hajrdin  dardi-yu  lekin  vasldin  darmoni  yo‘q.
«G‘aroyib us-sig‘ar»ning 310-g‘azali.
Baytlardagi  mantiqiy  bog‘liqlik  nuqtayi  nazaridan  bu  g‘azal 
ham  «Jong‘a  chun  dermen:  «Ne  erdi  o‘lmakim  kay

 yati?..» 
g‘azaliga  o‘xshaydi.
G‘azal  ramali  musammani  mahfuz  (yoki  maqsur),  ya’ni 
foilo-
tun  –  foilotun  –  foilotun  –  foilun
  (yoki 
foilon
)  vaznida  bitilgan.
Uning  taqte’si  quyidagicha  bo‘ladi:  –V–  –  /  –  V  –  –  /–  V–  – 
/  –  V  –  (yoki  –  V  ~).
M a t l a ’ ning  o‘zidayoq  muallif  avval  yordan  ayri  ko‘ngilni 
sultoni  yo‘q  mamlakatga,  keyin  esa  sultoni  yo‘q  mamlakatni  joni 
yo‘q jismga o‘xshatadi.
I k k i n c h i   b a y t da  mulohaza  shu  tarzda  davom  etadi:  «
Ey 
musulmonlar, jonsiz jismdan qanday hosil unadi, u gul-u rayhoni yo‘q 
bir qora tuproqning o‘zginasi-ku
».
U c h i n c h i   b a y t da  aytiladiki:  «
Agar  gul-u  rayhoni  yo‘q  bir 
qora  tuproq  bo‘lsa,  u  bir  porlab  turgan  Oyi  yo‘q  qorong‘i  kecha 
ekan-da
».
T o ‘ r t i n c h i   b a y t da  aynan  ana  shu  qorong‘i  kecha  ta’ri

  
ketadi:  «
Porlab  turgan  Oyi  yo‘q  qorong‘i  kecha  bo‘lsa,  u  hayot 
sarchashmasi yo‘q zulmat ekan-da
».

---

121
B e s h i n c h i   b a y t da aynan ana shu hayot sarchashmasi yo‘q 
zulmat  lirik  qahramonni  do‘zaxiy  kimsaning  jannatdan  noumidligi 
haqida  so‘zlashga  undaydi,  do‘zax  esa  shunday  bir  xumordirki, 
unda  mastlikning imkoni  yo‘q. (
Mastlik
  deganda  shoir ishqni, ya’ni 
Yaratganga intilishni ko‘zda tutgan.)
M a q t a ’ da  lirik  qahramon  Navoiyga  murojaat  qilib:  «
Unga 
shunday  uqubatlar  yuborilganki,  hajridan  dardi,  lekin  vaslidan 
darmoni yo‘q
», –  deydi.