Birinchi qism



Download 1,38 Mb.
Pdf ko'rish
bet39/146
Sana14.01.2022
Hajmi1,38 Mb.
#363827
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   146
Bog'liq
U-48rWGvQqHDkHwehLGsrZ-dclnIyRGf

Savol va topshiriqlar
1. Irsoli masal san’atining badiiy nutqdagi asosiy vazifasi nimadan iborat?
2. Irsoli masal san’atining xalq og‘zaki adabiyoti bilan aloqasini aytib bering.
3. Irsoli masal qaysi o‘zbek shoirlari ijodida ko‘proq uchraydi?
4. Irsoli masal haqidagi nazariy ma’lumotlar asosida bu badiiy san’at ishtirok 
etgan asarlarni qayta o‘qib chiqing.
QOFIYA
Arabcha 
«qo

 ya» 
so‘zi  ergashish,  izidan  borish  d
е
gan  ma’-
nolarni  anglatadi.  Adabiyotshunoslik  istilohi  (t
е
rmini)  sifatida  u 
she’riy  misralarning  muayyan  o‘rnida  o‘zaro  ohangdosh  so‘z 
yoki  so‘zlarning  izchil  takrorlanib  k
е
lishini  anglatadi.  Qo

 yaga 
olingan  so‘z  yoki  so‘zlar  o‘zak  bilan  o‘zak  yoxud  qo‘shimcha 
bilan  qo‘shimcha  o‘rtasida  yuzaga  k
е
ladi.
O‘zb
е
k  mumtoz  she’riyatida  qo

 yaning  tartibi  janr  tabiati-
dan  k
е
lib  chiqadi.  Masalan,  masnaviyda  faqat  ikki  misra  o‘zaro 
qo

 yalashadi.  Shuning  uchun  bunda  har  bir  bayt  alohida-alo-
hida  qo

 yaga  ega  bo‘ladi.  Mabodo,  k
е
tma-k
е
t  ikki  bayt  qo

 -
yalari  bir-biriga  ohangdosh  bo‘lib  k
е
lganda  ham  ular  alohida-
alohida  qo

 yalar  hisoblanadi.  Masalan,  Navoiyning  «Farhod  va 
Shirin»ida  k
е
tma-k
е
t  k
е
lgan  mana  bu  baytlarda, 
alohida-alohida 
ikki  qo

 ya  bor,
  d
е
b  hisoblanadi:
Ko‘p  o‘lsa  m
е
hribon  xudkomlig‘din,
El  ichra  vahm  etib  badnomlig‘din.
Val
е
  chun  bilmish  erdi  ishq  pokin,
Bu  yanglig‘  ishq  aro  dardi  halokin,  –
baytlari  qo

 yalaridagi  to‘rt  so‘z 
(«xudkomlig‘din  –  badnom-
lig‘din»,  «pokin  –  halokin»)
  o‘zaro  ohangdosh  bo‘lgani  bilan  bu 
y
е
rda  ikkita  alohida-alohida  qo

 ya  ishlatilgan.    K
е
yingi  bayt-
ning  qo

 yasi  birinchi  baytning  qo

 yasiga  bog‘liq  emas.  Ya’ni 
shoir  k
е
yingi  baytni  tamoman  boshqa  qo

 ya  bilan  yozav
е
rishi 
mumkin  edi.
G‘azalda  qo

 ya 
aa,  ba,  da,  ea,  fa
  va  hokazo  tarzda  davom 
etadi.  Qit’ada  esa  g‘azalning  matla’sidagi  kabi  juft  qo

 yali  bayt 
bo‘lmaydi.  Shuning  uchun  uning  qo

 yalari 
ab,  vd,  eb,  fb
  va 


92
hokazo  tarzda  davom  etadi.    Ruboiy  va  tuyuqning 
aaaa
  yoki 
aaba
  tarzda,  ya’ni    ikki  xil  qo

 yalanish  imkoni  bor. 
Mumtoz  adabiyotshunosligimizda  qo

 ya  qoidalarini  o‘rgana-
digan  soha  «
ilmi  qo

 ya
»  d
е
b  yuritilgan. 
Mumtoz  she’riyatimizda  qo

 yadagi  takrorlanib  k
е
ladigan 
asosiy  tovush  (ya’ni  harf)  «
raviy
»  d
е
yilgan.  Raviy  –  so‘z  o‘za-
gidagi,  yasama  so‘zlarda  esa  n
е
gizdagi  oxirgi  undosh,  cho‘ziq 
unli,  ba’zi  hollarda  esa  qisqa  unli  sifatida  aynan  qaytariladigan 
tovush.  Masalan,  «
gul  –  bulbul
»  so‘zlaridagi  «
l
»,  «
or  –  zor
» 
so‘zlaridagi  «
r
»,  «
vafo  –  jafo
»    so‘zlaridagi  «
o
»,  «
bahona  – 
zamona
»  so‘zlaridagi  oxirgi  «
a
»  raviy  hisoblanadi.
Qo

 ya  she’rda  ko‘p  vazifa  bajaradi.  Avvalo,  she’r  ritmi  va 
musiqiyligini  ta’minlaydi.  G‘oyaviy  mazmunni  kuchaytirib  ifoda-
lashga  xizmat  qiladi.  G‘oya  yuki  tushadigan  so‘zlarning  mis-
ralar  oxirida  k
е
lishi  shuni  ta’minlaydi.    Xususan,  g‘azal,  qit’a, 
muxam mas,  musaddas  va  hokazo  janrlarda  qo

 ya  asarning  kom-
pozitsion  quril masida  asosiy  mavq
е
  tutadi.  Boshqacha  aytganda, 
bunday  janrlarda  qo

 ya  go‘yoki  she’rni  boshqaradi.  Masalan,  ba-
diiy  san’atlarning  o‘nga  yaqini  –  b
е
vosita  qo

 ya  bilan  aloqador. 
Aslida,  qo

 ya  ham  –  alohida  bir  badiiy  san’at.  Ammo 
shunday  san’atki,  Sharq  mumtoz  adabiyotida  qo

 yasiz  she’r 
bo‘lmaydi.  Boshqa  birorta  badiiy  san’atga  bunday  shart  qo‘yil-
maydi.  To‘g‘ri,  san’atlar,  ya’ni  badiiy  vositalarsiz  she’riy  asarni 
ham  tasavvur  qilish  qiyin.  Biroq  aynan  olingan  bir  san’atni  ish-
latish  yo  ishlatmaslik  –  tamoman  shoirning  inon-ixtiyorida. 
Mumtoz  she’riyatda  qo

 ya  qoidalari  buzilmaydi.  Shuning  uchun 
qo

 ya  ilmini  olimlar  shoir  va  she’rxonning  alifb
е
si  hisoblasha-
di.  Shu  sababdan  ham  qo

 ya  mumtoz  adabiyotshunosligimizda 
boshqa  san’atlardan  ajratib,  maxsus  o‘rganilgan.
 

Download 1,38 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   ...   146




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish