Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

Bevosita baholash usuli o‘lchanayotgan kattalik miqdorini bevosita o‘lchash
asbobining hisoblash qurilmasi bo‘yicha bevosita topish imkonini beradi. Masalan,
bosimni prujinali manometr bilan, massani siferblatli tarozida, tok kuchini ampermetr bilan o‘lchash va hokazo. Bu usulda o‘lchash aniqligi uncha katta bo‘lmasa ham, o‘lchash jarayonining tezligi uni amalda qo‘llanishda tengi yuq usulga aylantiradi.
Differensial usul o‘lchanayotgan va ma’lum kattaliklarning ayirmasini o‘lchashni xarakterlaydi. Masalan, gaz aralashmasi tarkibini havoning issiq
o‘tkazuvchanligiga taqqoslash yo‘li bilan issiq o‘tkazuvchanlik bo‘yicha o‘lchash.
G‘oyatda aniq o‘lchashlarda o‘lchov bilan taqqoslash usuli qo‘llanadi. Bunda
o‘lchanayotgan kattalik o’lchash yordamida topilgan kattaliklar bilan takqoslanadi.
Masalan, o‘zgarmas tokning kuchlanishini elektr yurituvchi kuchi normal element
EYUK iga teng bo‘lgan taqqoslash kompensatorida o‘lchash yoki massani pishangli tarozlarda muvozanatlashtiruvchi toshlar bilan o‘lchash. Bu usul ta’sir etuvchi kattaliklarning o‘lchash natijasiga ta’sirini kamaytirishga imkon beradi.
Nol (kompensasion) usul o‘lchanayotgan kattalikni qiymati ma’lum bo‘lgan
kattalik bilan taqqoslashdan iborat, ammo ular orasidagi ayirma ma’lum kattalikni
o‘zgartirish usuli bilan nolga keltiriladi. Potensiometrlar, muvozanatlashtirilgan
ko‘priklar va boshqalar nol usulga asoslangan asboblarga misol bo‘la oladi. Nol usul o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi.

1.3-§. O‘LCHASH O‘ZGARTIRISHLARI VA O‘ZGARTKICHLARI

Texnologik o‘lchashlarning mohiyatini texnik jihatdan qisqacha quyidagicha
ifodalash mumkin: «nimani, qanday qilib va nima bilan o‘lchanadi?». SHuning
uchun, bundan keyin aniq fizik kattaliklarni o‘lchash usullari va o‘lchashlarning eng keng tarqalgan ishonchli ishchi vositalari: o‘lchash o‘zgartkichlari va o‘lchash
asboblari qarab chiqiladi. Ko‘pchilik hollarda o‘lchashlar o‘lchanayotgan fizik kattalikni oldindan o‘zgartirish bilan bog‘lik.