Bir fazali bitta yarim davrli to‘g‘rilash sxemasi 1-rasmda keltirilgan. Vd1 diod anodida musbat potensial bo‘lganida tok, Vd1 diod, Ryu yuklama orqali oqib o‘tib transformator ikki-lamchi chulg‘amiga tutashadi

Uch fazali bir taktli to‘g‘rilash sxemasi
U ikkilamchi chulg‘ami yulduz sxemada ulangan uch fazali transformator va transformator ikkilamchi chulg‘amlari fazalariga bittada ulangan uchta diodlardan iborat. Transformator ikkilamchi chulg‘amlari oxirgi uchlarida bir nolinchi nuqtaga, bosh uchlarida esa diodlar anodlarga ulanadi. Barcha ventillar katodlari umumiy nuqtaga ulanadi va to‘g‘rilagich chiqishida musbat qutbni tashkil qiladi (1.2-rasm).
Transformatorning nolinchi nuqtasi manfiy qutb hisoblanadi. Ikkilamchi chulg‘am faza kuchlanishlari bir-birlaridan 2/3 burchakka surilgan bo‘ladi.
Istalgan vaqt momentida anodda boshqa fazalarga qaraganda eng katta musbat potensial bo‘lgan faza diodi ochiladi (1.3- rasm).
t₀ ixtiyoriy vaqt momentida VD1 diod anodida eng katta musbat potensial bo‘ladi va u ochiq bo‘ladi. U₂₁ kuchlanish ta’sirida tok birinchi faza, VD1 diod, R_yu yuklama orqali nolinchi nuqtaga oqib o‘tadi.

1.2-rasm. Uch fazali bir taktli to‘g‘rilash sxemasi.
Yuklamadagi kuchlanish U₂₁ oniy qiymatga teng bo‘ladi. t₁ vaqt momentigacha ikkinchi fazadagi kuchlanish ham musbat, lekin birinchi fazadagi kuchlanishdan kichik bo‘ladi, shuning uchun VD2 diod anodidagi potensial uning katodidagi potensialdan kichik bo‘ladi va VD2 diod yopiq bo‘ladi.
t₂ momentdan boshlab uchinchi faza ishlay boshlaydi va jarayonlar davriy takrorlanadi. Har bir faza davrning 2/3 qismi davomida ishlaydi. To‘g‘rilagich chiqishidagi U₀ kuchlanish istalgan vaqtda ikkilamchi chulg‘am (faza diodi ochiq bo‘lganda) faza kuchlanishining oniy qiymatiga teng bo‘ladi, ya’ni U₀ to‘g‘rilangan kuchlanish U₂ kuchlanishning og‘diruvchisi hisoblanadi, I₀ = U₀ /R₀ bo‘lganligi uchun mana shu egrilikning o‘zi boshqa masshtabda tok egriligi bo‘ladi.

1.3-rasm. Uch fazali bir taktli to‘g‘rilash sxemasi vaqt diagrammalari.
Binobarin, tok har bir faza bo‘yicha davrning uchdan bir qismida oqib o‘tadi.
Vaqtning boshlanishi deb, qo‘sh chulg‘amlar fazalaridagi U₂ kuchlanish U_m kuchlanishiga teng bo‘lgan momentni olamiz va t =/m (bu yerda m=3) vaqt intervalini ko‘rib chiqamiz. U holda to‘g‘rilangan kuchlanishning o‘zgarmas tashkil etuvchisi quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:

yoki U₂ ta’sir etuvchi qiymatga o‘tib quyidagiga ega bo‘lamiz:

O‘g‘irlangan tokning o‘zgarmas tashkil etuvchisi quyidagicha aniqlanadi:

Diod va transformator qo‘sh chulg‘amlaridagi tokning ta’sir etuvchi qiymati quyidagi ifodadan aniqlanadi:

Agar I₀ va I₂ toklarni mos ravishdagi o‘zgartirishlarni qilib, o‘zaro taqqoslasak, I₀ = I₂ /0,58 = 1,752 · I₂ ga ega bo‘lamiz. Diodga qo‘yiladigan teskari kuchlanish bu sxemada ikki sinusoidal kuchlanishlar farqi orqali aniqlanadigan egrilik orqali tavsiflanadi. Bu ikki faza kuchlanishlarining farqi chiziqli kuchlanishga teng bo‘lganligi uchun teskari kuchlanishning maksimal amplitudasi transformator ikkilamchi chulg‘ami chiziqli kuchlanishi amplitudasiga teng bo‘ladi, ya’ni:

to‘g‘rilangan kuchlanish pulsatsiyasining chastotasi

bo‘ladi.
Bir taktli sxemalarda transformator ikkilamchi chulg‘ami har bir fazasi toki (1/m)·I₀ ga teng bo‘lgan o‘zgarmas tashkil etuvchiga ega bo‘ladi va bu tashkil etuvchi birlamchi chulg‘am toki bilan konpensatsiyalanmaydigan F₀ magnit oqimining o‘zgarmas tashkil etuvchisini vujudga keltiradi. Natijada bunday sxemalarda transformator magnit o‘tkazgichida majburiy magnitlanish bo‘ladi. I₀ tok F₀ = (I₀ /m) · W₀ magnitlash kuchini hosil qiladi, magnit oqimi esa F₀ = F₀ /R_m, bu yerda R_m magnit oqimi yo‘lidagi magnit qarshilikdir. Bu oqim transformator o‘zagi bo‘ylab tutasholmaydi, chunki uning kuch chiziqlari o‘zaro qarama-qarshi yo‘naladi va sterjenlar atrofida havoda tutashadi. Havoning R_m magnit qarshiligi katta bo‘lganligi uchun F₀ magnit oqim kam bo‘ladi. Lekin, odatda, transformator magnit o‘tkazuvchan qolið bilan o‘raladi yoki uning yaqinida metall (magnit o‘tkazuvchan) bo‘lsa, u holda F₀ magnit oqimi sezilarli bo‘lishi mumkin va transformator normal ish rejimini buzishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar:
[1]. R.S.Mardonovning Elektroradio ashyolar va tibbiyot texnikasini ta’mirlash manbalari nomli Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanmasining 10-Bob. Past chastotali transformatorlar va drossellar bo’limining 9-mavzusi: Bir taktli to‘g‘rilash sxemalari (207-213-betlardan foydalanildi)