Biotsenoz va uning strukturasi. Reja

Biotsenozda ekologik nisha tushunchasi. Turning umumiy biologik sistema ichidagi biotik munosabatlar va uning abiotik omillarga bo’lgan talabi , turning ekologik darajasi, yashash uchun ozuqa joyi – nishasi deb aytiladi . Bu termini Jozef Grinnell(1928) birinchi bor qo’llagan . Agar organizmning yashash joyi bo’lsa, uni shu yerdan topish mumkin bo’ladi. Ekologik joy – nisha ; tropic –nisha (turlararo aloqalardagi turlarning joyi ), ko’p gomerli hajmli nisha . Bulardan shu narsa ko’rinadiki , organizm ekologik nishasida organizm qayerda yashayotganligi va uning atrof muhitga bo’lgan umumiy talabi inobatga olinadi. Ekologik nishaning asosiy konsepsiyasi turli turlar o’rtasidagi va turlar ichidagi farqni miqdor bo’yicha baholashda katta ahamiyatga ega
Tur yashash joyi, “ manzilgohi “ (adresi) bo’lsa, “nisha” – turning ozuqa bo’yicha “ kasbi” (professiyasi ) dir. Turning ekologik nishasini ta’riflash uchun u nima bilan oziqlanadi , uni nimalar kimlar yeydi , u biotsenozni boshqa elementlarga qanday ta’sir ko’rsatishini bilish kerak Biotsenoz ichidagi bir tur o’zining rivojlanish davrida har xil ekologik nishalarni egallashi mumkin, masalan, itbaliqlar o’simlik bilan oziqlansa , balog’atga yetgan baqalar yirtqich ( hashoratlarni tutib yeydi) qiladi. Bu yerda har xil ekologik nishalik xos va rivojlanishga moslashgan trpfik darajalar kuzatiladi. Hayvonlarni qishki va yozgi holatlarida ham turlicha ekologik nishalar nomoyon bo’ladi. Baliqlar,qushlar , hashoratlar mikratsiyasi , ularning tuxumlari, qurtlari , pillalari har xil nishada va ular turli tropik holatda bo’ladi. Biotsenoz ichidagi turlarning ekologik nishalari turlarga boy yoki ularda turlar oz bo’lishi ham mumkin . Turlarga boy biotsenozli joylarda hayotiy zahiralar , biomassalar ko’p (tog’ yonbag’rlari): biotsenoz maxsuloti qisman utilizatsiya qilinsa, unday yerlarda turlar oz bo’ladi (Saxroi Kabir , cho’l , dasht hududlari).Tabiatda hamma biotsenozlar o’zining qatoriga yangi turlarni olish imkoniyatiga egadir . Yangi turlar ekologik nishada ma’lum joyni egallab , hayot zahiralarining utilizatsiya qilinishida qatnashadi .
Ekotizim tushunchasi fanga 1935 yili ingliz ekologi A.Tensli tomonidan kiritilgan. Ekotizim konsepsiyasining rivojlanishiga parallel holda biogeotsenoz ta'limoti ham muvaffaqiyatli rivojlamb bordi. Biogeotsenoz tushunchasini esa rus botanik olimi, akademik V.N.Sukachev taklif qilgan. («bios»-hayot, «geo»-yer, «senoz»-umumiy yoki jamoa) ma'nosini beradi.Ko‘pincha ekotizim va biogeotsenoz tushunchalari bir-birining sinonimi sifatida qo‘llaniladi va deyarli bir xil manoni bildiradi, ammo ba'zi bir tomonlari bilan farqlanadi:
3-jadval.