Biotexnologiya

5.3. Муаммоли таълим шартлари.
Муаммоли вазиятни ташкил қилишда қуйидаги эҳтимол кўринган дидактик мақсадларни ҳисобга олиш зарур: ўкув материалига талабалар диққатини жалб қилиш, уларнинг билишга бўлган кизиқишини уйготиш, талабаларнинг билиш фаолиятини жонлантириш, уларни интеллектуал зўриқиш машаққатларига олиб келиш, талабалар томонидан эгалланган Ҳозирги билим, малака ва кўникмалар келажакда юзага келадиган билишга бўлган талабларини қондира олмаслигини кўрсата билиш, талабаларга ўқув муаммолариии таҳлил қилишга, унинг ечилишидаги энг рационал йўлларни аниқлашда ёрдам бериш керак. Ўқув жараёнидаги муаммоли вазиятнинг бир неча турлари фарқланади:
1. Талабалар қўйилган вазифанинг ечилиш усулини билмайдилар, муаммоли саволга жавоб беролмайдштр.
2. Талабалар аввал олган билимларини янги шароитда фойдаланиш заруриятига дуч келадилар.
3. Вазифанинг назарий жиҳатдан ечилиши мумкин бўлган йўли ва танланган усулнинг амалий жиҳатдан қўллаш қийинлиги орасида зиддият юз беради.
4. Вазифанинг бажарилишида натижага амалий эришиш ва талабаларда уни назарий жиҳатдан асослашга билим етишмаслиги ўртасида зиддият юз беради. Адабиётларда муаммоли вазият яратишнинг қуйидаги кўп учрайдиган усуллари қайд қилинади:
• ҳодисалар, ўрганилаётган тушунчалар моҳиятини тушунтириш учун муаммоли вазифалар кўйиш;
• олипган билимларнинг амалий тадбики усулларини топиш учун муаммоли вазисра кўйиш;
• талабаларни ҳодисалар ва характлар орасидаги зиддиятлар ва номувофикликларни тушунтириб беришларига ундаш;
• илмий тушунчалари ва ҳаётий тасаввурлари орасидаги зиддиятни келпшриб чиқарадиган факт ва ходисаларни таҳлил қилишга уидаш;
• талабаларни факт, ходиса, хатти-харакатлар, хулосаларни солиштириш, киес қилишга ундаш;
• талабаларни гўё тушуниб бўлмайдиган характердаги ва фан тарихиди илмий муаммонинг кўйилишига сабаб бўлган фактлар билан таништириш. Муаммоли вазиятни вужудга келтиришнинг юқорида келтирилган усуллари унинг бошқа вариантларига чек қўймайди. Ҳар бир ўқитувчи ўзининг амалий фаолиятида ўқув материаллари билан ижодий ишлаш жараёнида уни ташкил қилишнииг турли имкониятларини қидириши ва топиши мумкин. Талабаларнинг фикрлари тобора киёмига ета бориб, муаммоли вазият уларда маълум хиссий Ҳозирликни вужудга келтиради, мустақил амалга оширилган билиш жараёнидан, кашфиётлардан қониқиш ҳосил қилади. Хайратга тушиш, тушкунлик ёки шодлик ҳиссиётлари муаммоли вазиятни тўгри ташкил килиш белгилари бўлиб хизмат қилади. Маълумки, юқори кўтаринкилик билимларни самарали ўзлаштириш, ҳақиқатни кидириш ва унга эришишнинг муҳим омили ҳисобланади.
Муаммонинг мураккабилиги, талабаларнинг билим савияси на малакасн, уларнинг ижодий фаоллиги кўникмалари, дидактик мақсадга йўналганлигига қараб муаммоли ўқитишда талаба ва ўқитувчи ўзаро муносабатларининг турли вариантлари бўлиши мумкин, яьни муаммолиликнииг турли сатҳлари амалда бўлиши мумкин.
Педагогикага оид адабиётларда асосан муаммолиликнинг уч сатҳи ҳақида фикр юритилади:
Биринчи сатхда ўкитувчи ўзи муаммони қўяди, уни шакллантиради ва талабаларни мустақил равишда унинг ечилиш йўлини қидиришга йўналтиради.
Иккинчи сатхда ўкитувчи фақат муаммоли вазиятни вужудга келтиради, талабалар эса муаммони мустақил шакллантирадилар ва ечадилар.
Учинчи сатҳ - олий сатҳ бўлиб, унда ўқитувчи шундай қоидани кўзда тутади: муайян муаммони кўрсатиб бермайди, балки унга талабаларни «рўбарў» қилади ҳамда уларми мустақил ижодий фаолиягга йўналтиради, уларни бошқаради ва иатижани баҳолайди. Талабалар эса муаммони мустақил англайдилар, уни шакллантирадилар, унинг ечилиш усулларини тадқиқ қиладилар. Уқув муаммосинипг қўллашш жараёипни осонлаштириш уни муайян тартибга риоя килиши лозим булади.