Biotexnologiya fanidan o’quv-uslubiy majmua

 
Nazorat uchun savollar: 
1.
 
Transgen xayvon yaratishdan maqsad? 
2.
 
Transgen xayvon yaratish usullari 
3.
 
Transgen xayvon yaratishda vector sistemasidan foydalanish 
4.
 
Klonlash 
5.
 
Mikroinyeksiya usulida transgen sichqonlar olish texnologiyasi 

---

Xayvon organizmiga yangi genlar kiritish. Irsiy kasalliklar. 
Genoterapiya. Genoterapiya kontsepsiyasi va uning rivojlanishi
 
Ma’ruza rejasi 
1.
 
Gen terapiyasi 
2.
 
Gen terapiyasi usullari 
3.
 
Gen terapiyasida vektor sistemasi 
Tayanch atama va iboralar: gonoterapiya, ex vivo, in vivo, fenilketonuriya 
Avvallari tibbiyot genetikasi faqatgina bitta muammoni o'rganardi. Bu ham bo'lsa,
insonning irsiy kasalliklari kelib chiqish sabablarini aniqlashdir. Yangi 
tug'ilgan chaqaloqlarda va homilada irsiy kasalliklarni tashhis (diagnoz) qilish 
mumkin bo'lgan test-sistemalar ishlab chiqilgan. Diagnostika natijalari bo'yicha 
oilalarda konsul'tatsiyalar o'tkazilgan. Ba'zida irsiy kasalliklarning og'ir asoratlari 
mahsus parhez, qon quyish va dori-darmon yordamida kamaytirilgan. Bugungi kunga 
kelib tibbiyot genetikasi mutahassislari irsiy kasalliklarning nafaqat kelib chiqish 
sabablarini aniqlash, balki ularni davolash usullarini ham ishlab chiqmoqdalar. 
Tibbiyot genetikasi sohasidagi tadqiqotlar va erishilgan yutuqlar negizida yangi 
kontseptsiya – 
gen terapiyasi
paydo bo'ldi.
Organizm normal ishlashi uchun bir-biri bilan uzviy bog'liq genlar o'z 
funktsiyasini to'g'ri bajarishi kerak. Agar genlar ozgina bo'lsada mutatsiyaga uchrasa, 
buning oqibati juda yomon bo'ladi. Mutatsiya natijasida biron bir ferment faolligi 
o'zgarsa, hujayrada zaharli substratlar ko'payadi yoki hujayralarga kerakli birikmalar 
etarlicha etib kelmaydi. Hujayra kerakli birikmalar bilan me'yorida ta'minlanmasa 
uning faoliyati buziladi. Bu esa o'z navbatida to'qimalar va organlarga salbiy ta'sir 
qilmasdan qolmaydi. Masalan, inson jigarida fenilalanindegidroksilaza fermenti 
sintezlanadi. Fenilalanindegidroksilaza - fenilalaninni tirozinga aylanishini 
katalizlovchi ferment. Fenilalanindegidroksilazani sintezlovchi gen mutatsiyaga 
uchraganida fenilalanin tirozinga aylanolmaydi. Natijada qonda fenilalanin miqdori 
oshib ketadi. Qonda fenilalaninni ko'p bo'lishi asab hujayralari (aksonlar) qobig'ini 
noto'g'ri shakllanishiga olib keladi. Asab hujayralarining to'g'ri shakllanmagani 
oqibatida aqliy qoloqlik, zaiflik vujudga keladi. Bu kasallikning nomi – 
fenilketonuriya. Evropeoid irqiga mansub odamlardan tug'ilgan har 10 000 
chaqaloqdan 1 tasida fenilketonuriya uchraydi. 
Har bir to'qimaning o'ziga tegishli bo'lgan genlari o'zaro mutanosiblikda 
ekpressiyalanadi ya'ni «ishlaydi». Ba'zida shunday mutatsiyalar ro'y beradiki, 
kasallik deyarli barcha organlar; mushaklar, ko'z, jigar, suyaklar, buyraklar, yurak, 
nerv sistemasi, teri, miya, oshqozon, ichak sistemasi, qon hosil bo'lish sistemasini 
shikastlaydi.

---

Shu boisdan tibbiy-genetik tadqiqotlar o'tkazishdan asosiy maqsad – yuqorida 
keltirilgani kabi irsiy kasalliklarni davolash usullarini ishlab chiqish.