Biotexnologiya fanidan o’quv-uslubiy majmua

Mavzuning ahamiyati:
ushbu mavzuda farmatsevtika, tibbiyot va fermentlar 
muhandisligi hamda biotehnologiyaning uzviy bog’liqligi ochib beriladi 
 
Ishning nazariy qismi
amonaviy biotehnologiyada fermentlarning o'rni beqiyos. 
Fermentlar va ferment sistemalar sanoatning turli sohalarida, tibbiyotda, qishloq 
ho'jaligida, kimyoviy tahlilda va h.k. keng qo'llanilmoqda. 
Fermentlar oqsil tabiatiga ega bo'lganligi uchun ularni saqlash ancha qiyin. 
Shuningdek ular issiqlik ta'siriga ham chidamsiz. Bunda tashqari ularni reaktsiyadan 
so'ng qayta ishlatib bo'lmaydi. Chunki fermentlarni reaktsiya mahsulotlari orasidan 
ajratib olish murakkab. 
Yuqoridagi muammolarni fermentlarni immobilizatsiyalash yordamida hal etish 
mumkin. Immobilizatsiyaga 1916 yil J.Nel'son va E.Griffinlar asos solganlar. Ular 
ko'mirga adsorbtsiyalangan invertaza
11
fermentining katalitik faolligi saqlanib qolishini 
ko'rsatib berganlar.
Ferment immobilizatsiyasi deyilganda oqsil molekulasini erkin harakatini 
cheklash tushuniladi. Immobilizatsiyaning tehnikasi 2 hil: 

faol holatdagi fermentni erimaydigan asosga bog'lash yoki ulash; 

faol holatdagi fermentni yarim ot'kazgich memranaga kiritib qo'yish 
Fermentlarni asos ya'ni tashuvchiga biriktirish adsorbtsiya yoki kimyoviy bog' 
hosil qilish bilan amalga oshiriladi. Fermentlarni organik va anorganik gellarga ham 
kiritish mumkin.
Ferment va tashuvchi o'rtasida kimyoviy bog' hosil qilish o'ta ehtiyotkorlik talab 
etadi. Tashuvchi bilan kimyoviy bog' hosil qilayotgan fermentning funktsional guruhi 
11
Invertaza
- 
saharozani gidrolizlovchi ferment 

---

fermentning katalitik markaziga kiruvchi yoki ferment-substrat kompleksini hosil 
qiluvchi guruh bo'lmasligi kerak. Tashuvchi (matritsa) granula, plastinka, trubka, 
plenka, kapsula va boshqa shakllarda bo'lishi mumkin. Tashuvchi zarralarining o'lchami 
ham katta ahamiyatga ega. Zarralarning diametri 0,1-0,2 mm bo'lgani maqsadga 
muvofiq. Tabiiy moddalar yoki sintetik polimerlarni tashuvchi sifatida ishlatish 
mumkin.
Immobillizatsiyalangan fermentlar quyidagi afzalliklarga ega:
1.
Katalizatorni reaktsion muhitdan ajratib olish oson (chunki katalizator tashuvchiga 
ulangan). Bu esa reaktsiyani istalgan vaqtda to'htatish va katalizatorni boshqa 
reaktsiyalarda qayta ishlatish imkonini beradi. Olinayotgan mahsulot toza hamda 
katalizator bilan aralashmagan holda bo'ladi.
2.
Fermentativ reaktsiyani uzluksiz o'tkazish mumkin. Shuningdek reaktsiya tezligi va 
mahsulotning chiqishini boshqarish mumkin.
3.
Ferment molekulasini aniq bir maqsadli o'zgartirish uning qator hossalariga ta'sir qiladi; 
substrat bilan spetsifik bog'lanishi, katalitik faollikni pH muhit va ion kuchiga 
bog'liqligi, denaturatsiya
12
lovchi faktorlarga chidamlilik va h.k. 
4.
Ferment ulangan tashuvchining hossalarini o'zgartirib fermentning katalitik faolligini 
idora qilish mumkin. Bunda tashuvchiga yorug'lik, tovush kabi fizik faktorlar ta'sir 
etganida fermentning katalitik faolligi o'zgaradi. 
Fermentlarni immobilizatsiyalashning har hil yo'llari bor: 
fermentni erimaydigan tashuvchiga bog'lash; 
ferment molekulasining ichki funktsional guruhlarini bir-biri bilan bog'lab qo'yish; 
fermentni eriydigan tashuvchiga bog'lash. 
Qon tomirlaridagi tiqilmalarga fermentlarning ta'siri. 
12