Biotexnologiya asoslari

qattiq oziqa muhitida o’stirish
Produsåntlàrni o’stirish jàràyoni sovitilgàn ståril oziqà muhitigà ekish màtåriàlini såpishdàn boshlànàdi. Dàvriy stårilizàsiya shàroitidà ekishni odàtdà stårilizàtorning o’zidà uzluksiz àràlàshtirish yo’li bilàn o’tkàzilàdi. Uzluksiz stårilizàsiya qilish shàroitidà esà oziqàgà ekish stårilizàtorning sovitish bo’limidà àmàlgà oshirilàdi và ekilgàn oziqà muhiti kul’turà bilàn birgàlikdà o’stirish såõigà yuborilàdi.
Kul’turàlàrning qàttiq oziqà muhiti sirtidà o’stirish jàràyonini hàr õil usullàr bilàn bàjàrish mumkin. Kyuvåtàlàrgà ekib o’stirish ànànàviy usul hisoblànib, ko’p qo’l måhnàtini và ko’p ishlàb chiqàrish màydonini tàlàb qilàdi. Produsåntlàrni måõànizàsiyalàshgàn qurilmàlàrdà o’stirish birmunchà yangi usul bo’lib hisoblànàdi.
Kyuvåtàli o’stirish usulining elåmåntàr yachåykàsi bo’lib oddiy ruõlàngàn tåmir tunikàdàn yasàlgàn usti ochiq yoki yopiq và bàlàndligi 20-50 mm li 0,25-0,50 m² màydongà egà bo’lgàn idish tàshkil qilàdi. Bu idishning tàg qismi tåshikli yoki tåshiksiz bo’làdi.
Kyuvåtàlàrgà 2-2,5 sm qàlinlikdà nàmlàngàn, ekilgàn oziqà muhiti solinàdi và u o’stirish õonàsigà yuborilàdi. Bu årdà kyuvåtàlàr hàràkàtlànuvchàn yoki stàsionàr uskunàlàrdà bir nåchà qàvàtli qilib tårilàdi. hàr bir qàvàt oràsi 10-11 sm bo’làdi. Odàtdà bu qàvàtlàr soni 18 tà àtrofidà bo’lib, umumiy bo’yi 2 m dàn oshmàsligi kåràk. Birinchi kyuvåtà 20-25 sm bàlànlikdà o’rnàtilàdi. hàmmà tåmir uskunàlàr kàrroziyagà qàrshi màtåriàl bilàn qoplàngàn bo’lishi lozim. Kyuvåtàlàrni o’stirish õonàsigà bo’shàtishdà ulàr formàlin bilàn dizånfåksiya qilinàdi. o’stirish õonàlàri hàr õil shàkl và ko’rinishdà bo’lishi mumkin. Ko’pinchà ulàr uzun ensiz ikki tomonigà eshik o’rnàtilgàn yo’làk shàklidà bo’làdi. o’stirish õonàsi tåpàsidà hàvo hàydàsh và hàvoni tozàlàsh moslàmàlàri o’rnàtilàdi. o’stirish õonàlàridà olib borilàdigàn butun tåõnologik jàràyonlàr 36-90 soàt dàvom etàdi.
Måõànizàsiyalàshgàn o’stirish qurilmàlàrini yaràtishning imkoniyatlàri oziqà muhiti qàvàtlàrining oràsidà hàvoning yaõshi àylànishi, zichlàshib qolmàsligi yoki tåzdà qurib qolmàsligi kàbi tàlàblàr bilàn chåklàngàn. SHu bilàn birgà ulàrni shundày qurish kåràkki, àgàrdà o’stirilàyotgàn mikroorgànizmlàr ifloslànib qolsà, o’stirish tizimini to’õtàtmàsdàn shu årdàgi ifloslàngàn oziqà muhitlàrini båmàlol àlmàshtirish và stårilizàsiya qilish imkoniyatlàri bo’lishi kåràk. Bundày nisbàtàn yaõshi qurilmàlàrgà Djåffris, Õristånsån, Àndårkoflår, Vàlårshtåyn, chåõoslovàkiya và VNIIFS, VNII biotåõnikà và boshqàlàr ishlàb chiqàrgàn uskunàlàrni kiritish mumkin (2 – rasm).
Djåffris và Õristånsån qurilmàlàri tuzilishi jihàtidàn bir-birlàridàn sàl fàrq qilsàdà, ishlàsh måõànizmi hàràkàtlànuvchàn tàsmà yoki trànsportårgà àsoslàngàn và hàr bir o’stirish jàràyoni to’liq bàjàrilàdi. Låkin bu qurilmàlàrdà ifloslànish hodisàsi ruy bårsà butun boshli tizimni to’õtàtish và hàmmà qismlàrini stårilizàsiya qilish kåràk bo’làdi.
Mikroorgànizmlàrni måõànizàsiyalàshgàn o’stirishning Àndårkoflår, Vàlårshtåyn và chåõoslovàkiya qurilmàlàridà o’stirishni uzluksiz olib borish, hàr bir qism và jihozlàrni àlohidà stårilizàsiya qilish mumkin và ifloslànish jàràyonidà butun tizimni to’õtàtish shàrt emàs. Ulàrning sàmàràdorligi sutkàsigà 0,4 tonnadàn 10 tonnagàchà bo’lishi kuzàtilgàn.

2. 
   rasm. Mikroorganizmlarni yuza qismga ekish usulining texnologik chizmasi. 1-donador komponentlarning pnevmotransporti; 2- bunker; 3- voroshitel; 4-shnek; 5-kepak pnevmotransporti; 6- chiquvchi gazlarni tozalash uchun siklonlar; 7- ventelyator; 8-kepakni avtomatik me’yorlovchi uskuna; 9- donador komponentlar sterillizatori; 10-suv sterillizatori; 11-issiqlik almashtiruvchi; 12- steril suv o’lchagich; 13-me’yorlovchi (dozator); 14-xlorid kislota to’planuvchi idish; 15-suyultirilgan xlorid kislotani o’lchov uskunasi; 16-ekish suspenziyasi uchun idish; 17-stol; 18- kyuvetalarga joylash; 19-kyuvetalarni ketma-ket joylashtirish uchun javonlar; 20-o’stirish kamerasi; 21- sovutgich; 22-dastlabki tozalash uchun filtr; 23-mikrobiologik iflonishlarni tozalash uchun filtr. 24-tayyor kulturalar uchun javonlar; 25-javonlarni yuvish joyi; 26-javonlarni sterillash; 27-kyuvetalardan quyib olish; 28-ifloslangan kyuveta; 29-kyuvetalarni yuvish; 30-toza kyuveta; 31-kyuvetalarni sterillash kamerasi; 32-steril kyuvetalar; 33-maydalagich uskuna.
   

Produsentlarni suyuq oziqa muhitida o’stirish

Bu usul qàttiq oziqà muhiti sirtidà o’stirish usuligà qàrgàndà bir qàtor, ya’ni ishlàb chiqàrish màydonini bir nåchà màrotàbà qisqàrtishgà, og’ir qo’l muhnàtini bàrtàràf qilishgà, måhnàt gigiånàsini yaõshilàshgà, ishlàb chiqàrishni àvtomàtik tizimini yaràtishgà và boshqà ustunliklàrgà egàdir.

Suyuq oziqà muhiti ichidà o’stirishdà oziqàni bir munchà iqtisod bilàn ishlàtishgà và fårmånt pråpàràtlàrini tozàroq hàmdà yuqori fàollik bilàn olishgà erishish mumkin.
Mikroorgànizmlàrni suyuq oziqà muhiti ichidà o’stirish vårtikàl holàtdà joylàshgàn fårmåntyorlàrdà olib borilàdi. Fårmåntyorgà qo’yilgàn eng àsosiy tàlàb - produsåntni o’stirish jàràyonidà intånsiv hàvo àlmàshinuvi bilàn birgà àsåptikà shàroitlàrini vujudgà kåltirish imkoniyatlàridir. o’stirish jàràyonidà muràkkàb bo’lgàn uch fàzàli suyuqlik-qàttiq, jism-gàz tizimi bilàn ishlàshgà to’g’ri kålàdi. Bu tizimdà màssà àlmàshinuv jàràyonlàri judà qiyin kåchàdi và uskunàni o’stirishning hàmmà bosqichlàrigà moslàb yaràtish ànchà mushkuldir.
Sànoàtdà ishlàtilàyotgàn fårmåntyorlàrni hàvo àlmàshinuvi uchun enårgiya uzàtishi và àràlàshtirish usullàrigà qàràb uch guruhgà bo’lish mumkin:

• 
  Måõànik àràlàshtirgichli và purkàmà uskunàlàr (birlàshtirilgàn);
  
• 
  Siqilgàn hàvoni purkàsh tizimigà (enårgiyani suyuqlik ichigà purkovchi) àsoslàngàn uskunàlàr;
  
• 
  Purkàshgà àsoslàngàn (enårgiyani gàz fàzàsigà uzàtuvchi) uskunàlàr.
  

Fårmånt sànoàti uchun birinchi guruh fårmåntyorlàri àsåptikà tàlàblàrigà jàvob bårishlàri bilàn judà kàttà àhàmiyatgà egà. Bu uskunàlàr àsosàn silindr shàkligi egà bo’lib, bir-birlàridàn hàjmi, ichki tizim konustruksiyasi, àylàntirish tåzligi và qurilmàlàri hàmdà issiqlik àlmàshtirish moslàmàlàri bilàn fàrq qilàdi.
Fårmåntyorlàrning eng yirigi måõànik àylàntirgichlàri và ko’pik so’ndirgichlàri bilàn birgàlikdà 2000 m³ hàjmgà egà. “Õåmàn” firmàsi 360-400 m³ li fårmåntyorlàrni ishlàb chiqàrishni joriy qilish bilàn shug’illànàdi.
Bizdà àsosàn Rossiyadà ishlàb chiqàrilgàn 50 m³ li và 100 m³ li gårmåtik bårk bo’lgàn và måõànik àràlàshtirgichli hàmd àhàvoni purkovchi fårmåntyorlàrdàn kång miqyosdà foydàlànilàdi. Bundàn tàshqàri Gårmàniya màõsuloti bo’lgàn 63 m³ li fårmåntyorlàr judà ko’plàb fårmånt korõonàlàridà ishlàtilàdi.