“biotexnologiya asoslari”

ÀMINOKISLOTÀLÀR ISHLÀB CHIQÀRISH

Kåyingi yillàrdà õàlq õo’jàligi và mådisinàdà turli õil àminokislotàlàr kång miqyosdà qo’llànilmoqdà. Àsosàn ulàr oqsilli oziqàlàrning to’yimliligini oshirishdà kàttà àhàmiyat kàsb etàdi. Bà’zi bir oziq ovqàt và ozuqà màõsulotlàri o’zidà àlmàshinmàydigàn àminokislotàlàrni õususàn, lizinni åtàrli miqdordà sàqlàmàydi. Bundày màõsulotlàrgà màkkàjo’õori, bug’doy, guruch và boshqàlàrni misol qilib kåltirish mumkin.
Sànoàt àsosidà olingàn àminokislotàlàr oziqà to’yimliligini oshirish uchun tozà usuldà yoki kombinirlàngàn oziqà tàrkibidà qo’llànilàdi. SHuning uchun aminokislotalardan foydàlànish sohàlàridà oziqàning o’simlik oqsillàri sàqlàshini oshirish imkoniyati vujudgà kålàdi. Su’niy àminokislotàlàrni qo’llàsh tàbiiy oziqàlàr sàrfini iqtisod qilishgà olib kålishining ilmiy àsoslàri isbotlàb bårilgàn.
Àminokislotàlàrni qishloq õo’jàligidà hàyvonlàr oziqàidà qo’llàshdàn tàshqàri oziq ovqàt sànoàtidà hàm kång foydàlànish mumkin. Ulàr qàtor polimår õom-àshyolàr tàyyorlàshdà màsàlàn, sintåtik tåri, qàtor màõsus tolàlàr và oziq ovqàt màõsulotlàrini qàdoqlàsh uchun plyonkàlàr tàyyorlàshdà foydàlànilàdi. Bà’zi bir àminokislotàlàr yoki ulàrni ishlàb chiqàruvchilàrining insåktisid tà’siri o’rgànilgàn. Måtionin yoki γ-àminomoy kislotà dorivor vositàlàr sifàtidà kång qo’llànilàdi.
Àminokislotàlàrdàn õàlq õo’jàligining turli sohàlàridà kång foydàlànilishini yaponiya màmlàkàti misolidà yaqqol ko’rish mumkin. yaponiyadà butun màmlàkàt bo’yichà ishlàb chiqàrilàdigàn àminokislotàlrning 65% i oziq ovqàt ishlàb chiqàrish sonoàtidà, 18% ini chorvàchilikdà, 15% ini mådisinàdà và 2% i turli õil sohàlàrdà qo’llànilàdi. Àyni vàqtdà jàhon miqyosidà àminokislotàlàr ishlàb chiqàrish yiligà bir nåchà million tonnàni tàshkil etmoqdà.
Jàhon miqyosidà L-glutàmin kislotà, L-lizin, DL-måtionin, L-àspàràgin và glisin ishlàb chiqàrish åtàkchi rol o’ynàydi.
Àminokislotàlàrni olishning àsosiy usullàri quyidàgilàr hisoblànàdi: • o’simlik õom àshyolàri oqsili gidrolizàtlàridàn ekstràksiyalàsh;

• 
  kimyoviy sinåz;
  
• 
  o’suvchi hujàyràlàrdàn mikrobiologik sintåz;
  
• 
  mikroorgànizmlàrdàn àjràtilgàn fårmåntlàr yoki immobillàngàn mikrob hujàyràlàridàn foydàlànish.
  

yaponiya màmlàkàti misolidà àminokislotàlàrni olishning quyidàgi usullàrini kåltirish
mumkin (16.1-jàdvàl).
Mikrobiologik sintåz àsosidà ko’plàb àminokislotàlàrni olish àyni vàqtdà istiqbolli và iqtisodiy sàmàràli usul hisoblànàdi.
Àminokislotlàrni mikrobiologik sintåzdàn tàshqàri yuqoridà kåltirilgànidåk, o’simlik và hàyvon õom àshyolàri sàqlàgàn tàbiiy oqsillàr gidrolizi yo’li orqàli olish mumkin. Bu usul ko’hnà usullàrdàn biri hisoblànàdi. Bu usulning àsosiy kàmchiliklàridàn biri oqsilli oziqà yoki oziq ovqàt màõsulotlàri sifàtidà foydàlànish mumkin bo’lgàn õom àshyolàrdàn foydàlànilishidir. Màsàlàn, jànubiy shàrqiy Osiyodà nàtriy monoglumàt soya shrotidàn olinàdi. SHu kàbi bir qàtor õom àshyolàrdàn bu usuldà àminokislotàlàr olish iqtisodiy sàmàrà bårmàydi.