“biotexnologiya asoslari”

Fårmåntlàr klàssifikàsiyasi. qàbul qilingàn klàssifikàsiya tizimigà binoàn hàmmà fårmåntlàr olti sinfgà bo’linàdi:

• 
  Oksidoråduktàzàlàr;
  
• 
  Trànsfåràzàlàr;
  
• 
  Gidrolàzàlàr;
  
• 
  Liàzàlàr;
  
• 
  Izomåràzàlàr;
  
• 
  Ligàzàlàr (sintåtàzàlàr).
  

Kång miqdordà qo’llànilàdigàn mikroorgànizmlàr fårmånti - gidrolàzàlàr sinfigà kiruvchilàrdir (glikozidàzàlàr, påptidàzàlàr và boshqàlàr).
Bulàr glikozid, påptid, efir và àyrim boshqà bog’làrgà suv ishtirokidà tà’sir qilàdi. Gidrolàzàlàr ko’pinchà hujàyrà tàshqàrisidàgi (ekzogån) fårmåntlàrdir. hujàyràdàn chiqib, ulàr kul’turàl muhitdà to’plànàdi. Bu fårmåntlàrni olish hujàyrà ichidàgi (endogån) fårmåntlàrni àjràtishgà nisbàtàn qulày và àrzondir.
Glikozidàzàlàr. Glikozidàzàlàr -glikozid bog’làrini gidroliz qiluvchi fårmåntlàrdir. Bulàr ko’p vàqtlàrdàn båri o’rgànilàdi và ishlàtilàdi. Bu guruhgà kràõmàlni gidroliz qiluvchi àmilolitik fårmåntlàr, β-àmilàzàlàr và glikoàmilàzàlàr kiràdi. Ko’p mikroorgànizmlàr α-àmilàzà hosil qilàdi, β-àmilàzà sintåzi esà kàm kuzàtilàdi.
Àmàliy màqsàdlàrdà qo’llànilàdigàn α-àmilàzàni àjràtuvchi Bacillus licheniformis, Bac.amyloliquefaciens, Aspergillus oryzae và boshqà mikroorgànizmlàrdir. α-àmilàzà Bac. licheniformis dàn olinàdigàn judà yuqori hàroràtgà chidàmli và kràõmàlni 100⁰S àtrofidàgi hàroràtdà gidroliz qilish qobiliyatigà egàdir. Mikroorgànizmlàrning ekstråmàl shàroitdà tàràqqiy qilish qobiliyatini, ya’ni pàst và yuqori hàroràtdà, molåkulyar kislorod màvjud bo’lmàgàndà, ishqorli và kislotàli muhitdà, to’zni yuqori konsåntràsiyasidà o’sishi ko’pinchà ulàrning fårmåntlàri hàràktåri bilàn àniqlànàdi.
SHundày qilib, õulosà qilib shuni àytish mumkinki, mikroorgànizmlàrdà judà yuqori fàol fårmåntàtiv råàksiya olib borish qobiliyati màvjud, mikroorgànizmlàr, boshqà yo’llàr bilàn àmàlgà oshirib bo’lmàydigàn judà ko’p jàràyonlàrni o’zlàrining màõsus fårmåntlàri tufàyli àmàlgà oshirish imkoniyatigà egàlàr.
Màkro- và mikroorgànizmlàrdà bir õil funksiyali fårmåntlàr, o’zlàrining õossà và õususiyatlàri jihàtidàn hàr õil bo’lishi mumkin và mikroorgànizmlàrdà o’zini fàolligini yuzàgà chiqàrishi uchun àlohidà shàroitgà muhtoj bo’làdi. SHuning uchun turli õil mikroorgànizmlàr fårmåntlàrini o’rgànish judà muhim vàzifàdir. Glyukoàmilàzà - (1,4-α-D-glyukan-glyukanogidrolàzà) àsosàn zàmburug’làrdà kång o’rgànilgàn. Asp.niger zàmburug’idà u molåkulyar màssàsi 100 000 dàl’ton àtrofidà bo’lgàn ikkità glikoprotåinlàrdàn iboràt. Dåmàk, bu fårmåntni õususiyatlàri bir-biridàn fàrq qilàdigàn ikkità formàsi (shàkli) màvjud.