“biotexnologiya asoslari”

Nazorat savollari:
1.Àntibiotiklàr qanday fiziologik fàol moddàlàr hisoblànàdi?
2.Àntibiotiklàr ochilish tàriõi haqida nimàlàrni bilàsiz?

3. 
   Àntibiotiklàr tà’sir måõànizmigà ko’rà qanday guruhlàrgà bo’linàdi?
   
4. 
   Sanoat sharoitida antibiotiklar olish texnologiyasi?
   
5. 
   Biologik faol mikrob oqsillari va garmonlari ishlab chiqarish
   

6-mavzu. FÅRMÅNTLÀR

Reja:

1. 
   Fårmåntlàr (enzimlàr) haqida tushuncha;
   
2. 
   Fermentlarning xalq xo’jaligidagi ahamiyati;
   
3. 
   Fermentlar ishlab chiqarish texnologiyasi
   
4. 
   Fermentlar produsentlarini o’stirish jarayoniga ta’sir etuvchi omillar
   
5. 
   Fårmåntàtiv produsentlarni o’stirish usullàri
   
6. 
   Ferment va hujayralar immobilizasiyasi
   

Fårmåntlàr (enzimlàr) - õilmà-õil biokimyoviy và kimyoviy råàksiyalàrni àmàlgà oshiruvchi oqsil tàbiàtigà egà bo’lgàn biokàtàlizàtorlàrdir.
Fårmåntlàrdàn biologik kàtàlizàtor sifàtidà odàmlàr, turli õil sohàdàgi àmàliy fàoliyatlàridà kång foydàlànib kålishmoqdà. Fårmåntlàr mànbài hàyvon to’qimàlàri, o’simliklàr hujàyràlàri và mikroorgànizmlàr bo’lishi mumkin. hozirgi zàmondà ikki mingdàn ortiq fårmåntlàr borligi àniqlàngàn, ulàrdàn bir nåchà yuztàsi àlohidà moddà sifàtidà tozà holdà àjràtib olingàn.
Mikroorgànizmlàr fårmåntlàr ishlàb chiqàruvchi mànbà sifàtidà àlohidà qiziqish uyg’otadi, chunki ulàr àrzon muhitdà tåz o’sàdilàr. Ishlàtilàdigàn ozuqà tàrkibigà qàràb, kåràkli fårmåntni, õoõlàgànchà tàyyorlàsh imkoniyatini båràdilàr. Buning ustigà ko’pginà mikroorgànizmlàr fårmåntlàrni o’z hujàyrà qobiqlàridàn tàshqàrigà chiqàràdilàr, bu esà mikroorgànizmlàrdàn yanàdà fàolroq foydàlànish imkoniyatini yaràtàdi.
Måtàbolizmning kàttà intånsivligidàn tàshqàri mikroorgànizmlàr biomàssàsini o’sish tåzligi judà kàttàdir. Bu qisqà vàqt orliqidà àyrim vàqtlàri 24-72 soàt ichidà fårmånt àjràtish uchun judà kàttà miqdordà hàm-àshyo olish mumkin, uni hàyvon và o’simlik õom àshyolàri bilàn solishtirib bo’lmàydi.
Ko’plàb mikroorgànizmlàrning muhim õususiyatlàridàn yanà biri ulàr ozuqà sifàtidà hàr õil chiqindilàrdàn foydàlànib o’sish qobiliyatigà egàdirlàr (sållyulozà, nåft uglåvodorodlàri, måtàn, måtànol và boshqàlàr). Mikroorgànizmlàr foydàlànà olàdigàn àyrim õom-àshyolàr odàm và hàyvonlàr uchun zàhàrlidir. SHundày ekàn mikroorgànizmlàr fårmåntlàr sintåz qilish bilàn bir qàtordà, àtrof-muhit muhofàzàsi uchun hàm õizmàt qilàdilàr.
Àyrim fårmåntlàrning sintåzlànish miqdori mikroorgànizmlàr hujàyràsidà judà yuqori bo’lishi mumkin. Màsàlàn: ribulåzobisfosfàtkàrboksilàzàning miqdori àyrim vàqtlàrdà fototrof bàktåriyalàr sintåz qilàdigàn suvdà eriydigàn oqsilning 40-60% ni tàshkil etàdi.
YUqoridà tà’kidlàngànidåk ko’p mikroorgànizmlàr kàttà miqdordà kul’turàl muhitgà chiqàdigàn fårmåntlàr hosil qilàdilàr. Bu fårmåntlàr àsosàn oqsil, kràõmàl, sållyulozà, yog’làrni và boshqà suvdà erimàydigàn moddàlàrni pàrchàlàydigàn gidrolàzàlàrgà tà’luqlidir. Bir qànchà fårmåntlàr fàqàt mikroorgànizmlàrdàginà uchràydi. Molåkulà holidàgi àzotdàn àmmiàk hosil qilishdà ishtirok etàdigàn nitrogånàzà fårmånti àzotni o’zlàshtirish qobiliyatigà egà bo’lgàn bàktåriyalàrdàginà uchràshi àniqlàngàn.
Àyrim bàktåriyalàrning hàràktårli õususiyatlàridàn yanà biri ulàrning ànorgànik substràtlàrni: àmmiàkni, nitritlàrni, sul’fid và oltingugurtni boshqà birikmàlàrini, và shungà o’õshàsh ikki vàlåntli tåmirni oksidlàsh qobiliyatidir. Bundày jàràyonlàrni àmàlgà oshishi mikroorgànizmlàrdà àlohidà fårmåntlàrning màvjudligi bilàn bog’liqdir. Bir qànchà bàktåriyalàr và suv o’tlàri molåkulà holidàgi vodorod hosil qilishi hàmdà oksidlànish-qàytàrilish råàksiyalàrini olib boruvchi degidrogånàzà fårmåntlàri sàqlàshi àniqlàngàn.
Ko’pchilik bàktåriyalàr ulàrgà måtàn, måtànol, måtillàngàn àminlàrni, uglårod oksidini và boshqà bir õil uglårodli birikmàlàrdàn substràt sifàtidà foydàlànib, o’sish và rivojlànishgà yordàm båràdigàn fårmåntlàrni sintåzlàsh qobiliyatigà egà. Àtrof muhitni, uni ifloslàntiruvchi bir qànchà moddàlàrdàn tozàlàsh mikroorgànizmlàr ishlàb chiqàràdigàn fårmåntlàr hisobigà àmàlgà oshirilàdi, ulàr plàstmàssà, påstisidlàrni và boshqà zàhàrli muràkkàb birikmàlàrni oddiy tàrkibiy qismgà pàrchàlàb yuboràdilàr.