“biotexnologiya asoslari”

Affinli (biospesifik) xramotografiya usuli

Bu usul oqsil va fermentlarni tozalash va ajratishning adsorbsiya hodisasiga asoslangan usullari ichida alohida o’rinni egallaydi. Ko’pincha uni affinli xromatografiya yoki bioaffinli, yoki biospesifik xromatografiya deyiladi.
Ma’lumki barcha biologik faol birikmalar, xususan fermentlar ham ligandlar yoki affinli ligandlar deb nomlanadigan birikmalarga maxsus bog’lanish xususiyatlariga egadir. Agarda shunday ligandlarni inert matrisaga kovalent bog’lansa faqat kerakli fermentni ushlovchi va qolgan oqsil va moddalarni o’tkazib yuboruvchi maxsus adsorbentni olish mumkin.
Maxsus yuvuvchilardan yoki jarayon sharoitlari farqi asosida ligandni fermentga bo’lgan xususiyatini o’zgartirish yo’li bilan oqsilni desorbsiyaga uchratib, tozalash natijasida bitta yuqori tozalikka ega bo’lgan fermentni olish mumkindir. Lekin ligand va uni ushlab turuvchini tanlash juda qiyin vazifadir. Ko’pchilik hollarda affinli adsorbentlarni sintez qilishda tozalanayotgan fermentning xususiyatlarini e’tiborga olish kerak.
Bu jarayon boshqa qiyinchiliklarga ham ega. Masalan, sorbent yuqori spesifiklikka ega bo’lmay kerak bo’lmagan boshqa fermentlarni ham ushlab qolishi va natijada fermentni bu murakkab kompleksdan ajratib olishni qiyinlashtirishi ham mumkin.
Affinli xromatografiya uchun har xil turdagi erimaydigan sorbentlardan foydalaniladi, lekin eng ko’p tarqalgani ko’ndalang qilib ulangan agaroza donachalaridir. Ular yuqori bosimda o’z shaklini saqlaydi va buferlarni hamda erituvchilarni almashtirishga bardoshlidir.
Ligandlarga bo’lgan talablar esa juda qattiqligi bilan ajralib turadi, ya’ni ular matrisaga shunday bog’langan bo’lishi kerakki, oqsillar hech qiyinchiliksiz ularga kelib bog’lanishi va buning uchun matrisa bilan ligand o’rtasida ko’prikcha bo’lishi kerak. Bulardan tashqari ligand boshqa birikmalar bilan o’zaro bog’lanmasligi, faqat matrisaga bog’langan va yuvish, regenerasiya jarayonlariga chidamli bo’lishi shartdir.
Bu qo’yilgan shartlarning oddiy ro’yxati ham ushbu jarayonning murakkab va ko’p mehnat sarf qilinishidan darak beradi. SHunga qaramay bu usul bilan o’nlab fermentlar tozalangan, lekin ular hali ferment sanoatida keng tarqalmagan.