Biosfera to’g’risida tushuncha

Biosfera to’g’risida tushuncha .

• Biosfera yer sharidagi eng yirik ekotizimdir.yerning tirik organizimlari va biogen cho’kindi to’g’ jinslari tarqalgan qismini rus olimi akademik V.I.Vyernadiskiy biosfera yunoncha ,,bios ‘’hayot ,,sfera’’ shar deb nomlangan.Biosfera sayyoramizdagi ,,hayot qobig’I hisoblanib,tirik organizimlarning o’zaro chambarchas aloqa,munosabatlardan iborat murakkab ekotizimlar majmuini tashkil etadi.V.I.Vyernadskiy tushunchasiga ko’ra biosferaga xozirgi vaqtda faqatgina yerning qobig’ida tarqalgan tirik organizimlar kirib qolmay,balki uning tarkibiga qadimgi davirlarda organizimlar ishtirokida hosil bo’lgan litosferaning qismi ham kiradi.Biosfera tushunchasi biologiyaga J.Lamark geologiyaga esa E.Zyuss tomonidan kiritilgan bo’lsada uning mohiyati to’g’risida ular biror aniq fikir bildirmaganlar.Shu tufayli biosfera tog’risidagi ta’limotning asoschisi V.I.Vyernadiskiy hisoblanadi.

Biosferada moddalar aylanishi.

• Umuman yerdagi har qanday jarayonlarning manbai va boshlanishi quyosh energiyasi hisoblanadi.Energiyaning aylanishi moddalarning aylanishi bilan chambarchas bog’liq.Moddalar kichik biologik va katta doiralarda geologik aylanadi.biologik quruqlikda tuproq bilan organizim o’rtasida gidrosferada esa organizim bilan suv o’rtasida sodir bo’ladi.

Biosferaning chegaralari

• Tirik organizimlar yerning gazsimon atmosfera,suyuq gidrosfera qattiq letosfera qisimlarida joylashgan.Biosferaning yuqori cchegarasi dengiz sathidan 15-25 km balandlikda yerning har xil hududlarida farqlanadi.Atmosferaning quyi qatlamida troposfera joylashgan.Bu chegarada quyosh nurlari energiyasi ta’sirida kislorod ozonga aylanadi va ozon ekrani hosil bo’ladi.Ozon ekrani tirik organizimga ko’p miqdorda zararli ta’sir ko’rsatuvchi kosmik va ultirabinafsha nurlarining asosiy qismini yer yuzasiga o’tkazmaydi.Biosferaning eng yuqori chegaradasida noqulay sharoitga o’ta chidamli bakteriyalar,zamburug’lar moxlar paporotniklarning sporalari uchraydi. Gidrosferani okeanlar,dengizlar ko’llar va daryolarning suvlari hosil qiladi.yer qismining 70% yaqini qismini egalaydi.Letosferada hayot uning yuqori qatlamlarida,3-4km chuqurlikkacha masofada tarqalgan.

Insonning biosferaga ta’siri.

Insonning biosferaga ta’siri.

Biosferada energiyaning aylanishi.

• Tirik organizimlarning tarkibiga kiruvchi elementlarning tashqi muhitdan organizimlarga o’tib hujayradagi mrtabolizimda ishtirok etishi keyin tashqi muhitga qaytib yana tirik organizimlar tomonidan foydalanishi moddalar va energiyaning biotik davriy aylanishi deyiladi.

Biosferaning chegaralari.