Biosfera haqida ta’limot Reja: Biosfera

Aslida, bu vaqtgacha «biosfera» ham biosferani anglatadigan «hayot maydoni», «tabiatning ko‘rinishi», «yerning tirik qoplami» yoki boshqa atamalar bilan izohlangan. Tabiatshunos olimlar «biosfera» atamasini uzoq izlashgan.

Dastlabki paytlarda «biosfera» atamasi orqali planetamizda ya-shovchi tirik organizmlarning o‘zaro bog’liqligi va yashashi tushunilgan, ayrim vaqtlardagina ularning geografik, geologik va kosmik jarayonlar bilan bog‘liqligi haqida fikr yuritilgan. Keyinchalik biz yashab turgan tirik tabiatning tabiatdagi anorganik moddalar va ularning ta’sir kuchiga bog’liq ekanligi olimlar tomonidan tan olindi. Hatto «biosfera» atamasining asoschisi E.Zyuss ushbu atama muomalaga kiritilganidan 30-yil o‘tgach yozgan «Yerning yuzi» nomli kitobida (1909-y.) biosferaning qayta ta’sir kuchini sezmagan, uni ma’lum vaqtda, ma’lum sharoitda yerdagi hayot kechiradigan organizmlarning birligi deb izohlagan.

Dastlabki paytlarda «biosfera» atamasi orqali planetamizda ya-shovchi tirik organizmlarning o‘zaro bog’liqligi va yashashi tushunilgan, ayrim vaqtlardagina ularning geografik, geologik va kosmik jarayonlar bilan bog‘liqligi haqida fikr yuritilgan. Keyinchalik biz yashab turgan tirik tabiatning tabiatdagi anorganik moddalar va ularning ta’sir kuchiga bog’liq ekanligi olimlar tomonidan tan olindi. Hatto «biosfera» atamasining asoschisi E.Zyuss ushbu atama muomalaga kiritilganidan 30-yil o‘tgach yozgan «Yerning yuzi» nomli kitobida (1909-y.) biosferaning qayta ta’sir kuchini sezmagan, uni ma’lum vaqtda, ma’lum sharoitda yerdagi hayot kechiradigan organizmlarning birligi deb izohlagan.

Biosfera qobig‘i uch qatlamdan - atmosfera, gidrosfera, litosferadan iborat.

Atmosfera

Uning kislorod va azotdan iborat gaz qobig'i bor. Shuningdek, kam miqdorda karbonat angidrid (0,03%), ozon va boshqa gazlar mavjud. Atmosferaning holati, yer yuzasidagi hamda suvli muhitdagi fizik, kimyoviy va biologik jarayonlarga katta ta’sir qiladi. Biologik jarayonlarning borishi, organizmlarning nafas olishi va o’lik organik moddalarning minerallashishi uchun kislorod hamda karbonat angidrid zarur. Nafas olish va fotosintez jarayonlarida ozon qatlami yer yuzasini ultrabinafsha nurlardan himoya qiladi. Azot, karbonat angidrid va suv bug‘i vulqonlarning harakati natijasi, kislorod fotosintezi mahsulidir.