Биоорганик ва биологик кимё кафедраси биологик кимё 2-курс моддалар алмашинуви ва функцияларини гормонлар ёрдамида бошқарилуви

Боғланишлар 4 асосий бошқарув тизимлар ҳисобига амалга оширилади

• Марказий ва периферик нерв тизими нерв импульслар ва нейромедиаторлар орқали;
• Эндокрин тизими эндокринн безлар ва гормонлар: улар қонга ажралади турли хил нишон ҳужайралар метаболизмига таъсир этади;
• Паракрин ва аутокрин тизимлар: турли хил воситачи бирикмалар ҳужайралараро бўшлиққа ажраладива ён ёки ўзининг ҳужайраларидаги рецепторлар билан бирикиб таъсир ўтказади (простагландинлар, ҳазм қилиш тизими гормонлари, гистамин, ўсиш омиллари ва бошқалар);
• Иммун тизими специфик оқсиллар орқали (цитокинлар, антитаначалар).

Северин стр.547, рис. 11.2

• Северин стр.547, рис. 11.2

Бошқарилишнинг қуйидаги даражалари тафовут этилади:

• Биринчи даражаси. Идора этишнинг хужайра ичидаги механизмларини ўз ичига олади. Бунда ферментлар фаоллиги алоҳида ўринни эгаллайди ва унга қуйидаги 3 усул билан таъсир этиш мумкин: А) ферментларни ингибирлаш ёки фаоллаштириш, муҳит ва ҳарорат, кофактор ва коферментлар, оралиқ метаболитлар миқдорини ўзгартириш орқали таъсир этиш мумкин. Б) ферментлар ва баъзи оқсиллар синтезини индукция ёки репрессия қилиш, улар парчаланиш тезлигини ўзгартириш йўли билан улар миқдорини ўзгартириш мумкин. В) мембрана орқали моддаларнинг ўтишига таъсир этиш орқали.

Эндокрин система идора этишнинг иккинчи даражасидир

• Маълум бир таъсиротга жавобан ички секреция безларидан гормонлар ажралиб чиқади ва улар нишон хужайраларда ички механизмлар орқали у ердаги модда алмашинувини тегишли равишда ўзгартиради. Ўз вазифасини бажариб бўлган гормон махсус ферментлар таъсирида парчаланади.

• Идора этишнинг учинчи даражаси - нерв системаси билан ҳам ташқи, ҳам ички муҳитдан келувчи ахборотларни қабул қилиб оладиган рецепторлардир.
• Медиатор идора этишнинг хужайра ичидаги механизмлари орқали моддалар алмашинувининг ўзгаришига олиб келади.
• Нерв импульсига жавобан гормонни синтезлаш ва ажратиб чиқариш билан жавоб берувчи эндокрин хужайралар ҳам эффектор хужайралар бўлиши мумкин.
• Идора этишнинг келтирилган учта даражаси ўзаро боғланган бўлиб, ягона бир система тарзида ишлайди.