132
tomonidan davom yangi sintezlanayotgan
oxiri oldinroq
sintezlangan Okazaki fragmentini
oxiriga yetgunga qadar davom
etadi. Bu fragmentlar sintezini praymaza initsirlab boshlang’ich
praymer sifatida
qisqa yangi sintezlanayotgan
oxiri
oldinroq sintezlangan Okazaki fragmentini
oxiriga yetgunga qadar
davom etadi. Bu fragmentlar sintezini praymaza initsirlab
boshlang’ich praymer sifatida qisqa fragmentlarini sintez qiladi.
So’ngra ular
E.Coli ni asosiy replikasiyalovchi fermenti
-
polimeraza
tomonidan davom ettiriladi. Okazaki fragmentlarining
uzunligi 1000 nukleotiddan iboratdir. Replikativ vilkada yana ikki
oqsil “xizmat” qiladi: SSb oqsil bir vaqtni o’zida bir zanjirli ni
bog’lab qo’sh spiralni yoyilishi va uni nukleazalardan himoyasini
ta’minlaydi. Ikkinchi oqsil xelikaza gidrolizi bilan bir vaqtda
qo’sh spiralini yoyadi. -giraza yoki -topoizomeraza
qo’shspiralni yoyilishida hosil bo’ladigan super aylanmalarni
yig’ilishini to’sadi. Ya’ni halqali da bir zanjirli uzilishlar hosil
qilib, so’ng ularni yana tikadi. -polimeraza -praymerini
yo’qotib fragmentlarni yasaydi. -ligaza Okazaki fragmentlarini
bog’laydi. cintezini terminirlash o’ziga xos ketma-ketlik bilan
belgilanib, bu jarayon hozircha to’liq o’rganilgan emas.
ni
hujayrada sintezlanishi
transkripsiya deb ataladi
. Buning natijasida
ni ma’lum bir qismlariga komplementar bo’lgan
hosil
bo’ladi. Bunda faqat bitta zanjiriga komplementar bo’ladi.
biosintez jarayoni - polimeraza fermentlari bilan amalga
oshiriladi. Matrisa sifatida
ishlatiladi. Fosfodiefir bog’lar
o’sayotgan zanjirni
guruhini ferment katalizi natijasida
ribonukleozidtrifosfatni
-fosfat guruhiga nukleofil hujumi natijasida
hosil bo’ladi. Fosfodiefir bog’ni hosil bo’lishida noorganik pirofosfat
ajralib chiqadi. Har bir yangi birikayotgan nukleozid nusxasi olingan
qismiga
-qo’shni bo’lgan nukleotidga komplementardir.
-polimerazani nusxasi olinayotgan bo’yicha
-oxiridan
oxiriga
harakati natijasida
zanjiri
yo’nalishda o’sib
boradi. Transkripsiya ham 3 bosqichdan: inisirlash, elongirlash va
133
terminirlashdan iborat.
dan farqli ravishda -polimeraza
mustaqil ravishda
ni ma’lum bir joylarida
sintezini
boshlaydi.
sintezini inisirlash joyi dagi maxsus regulyator
qismlar -
promotorlar bilan belgilanadi. Terminirlash ham
ni
maxsus qismlari-
terminatorlarda amalga oshiriladi. Transkripsiya
jarayoni turli usullar bilan boshqarilib, hujayraga yashash sharoiti
o’zgarishlariga moslanishiga imkon beradi. Transkripsiya va uni
boshqarilishi bakteriya va bakterifaglarda yaxshi o’rganilgandir.
Bakterial hujayra 4000 dan ortiq gen tutib ular birgalikda yoki alohida
transkripsiyalanishi mumkin. Agar gen o’z transkripsiya promotori
yoki terminatoriga ega bo’lsa, mustaqil transkripsiya amalga oshadi.
Birgalikdagi transkripsiyada genlar guruhi umumiy promotor va
terminatorga ega bo’ladi. Ular
operonlar deb ataladi. Transkripsiya
natijasida ortiqcha ketma-ketliklar tutgan
hosil bo’ladi.
Prosessing natijasida fermentativ jarayonlar hisobiga
to’la o’z
xususiyatiga ega molekulaga aylanadi.
Translyasiya polipeptid
sintezini murakkab ko’p bosqichli jarayoni bo’lib,
dagi
axborot evaziga amalga oshiriladi. Translyasiya ribosomada amalga
oshirilib, unda oqsil omillari,
va aminoatsil- lar ishtirok
etadi. Matrik sintezini boshqa jarayonlar kabi translyasiya ham uch
bosqichdan iborat: inisirlash, elongirlash va terminirlash. Inisirlashda
ribosoma
va aminoatsil- bilan bog’lanib oqsil sintezini
amalga oshiruvchi-inisirlash kompleksi hosil bo’ladi. Elongirlashda
dagi kodonlar ketma-ketligi bo’yicha beriladigan ma’lum ot
asosida aminoatsil-
larni bog’lab peptid zanjirini hosil qilishdan
iborat. Terminirlashda tayyor oqsil zanjiri translyatsion kompleksdan
ajratib olinadi. Oq
sil sintezini barcha jarayonlari maxsus
oqsil omillari
ishtirokida sodir bo’ladi va ular tegishli ravishda
- inisirlash, -
elongirlash va
- terminirlash omillari deb ataladi. Translyasiya
jarayonida
nukleotid ketma-ketligi
dan -
oxiri tomon
o’qib boriladi. O’qish genetik kod qoidalari bo’yicha amalga
oshiriladi. Har bir aminokislotaga nukleotidlar tripleti (kodon) to’g’ri
keladi, har bir
kodon bitta aminokislotani kodlaydi.
dagi
kodonlar ketma-ketligi sintezlanayotgan oqsil aminokislota ketma-
134
ketligini belgilaydi. Kodonni tanishni aminokislota bog’langan
molekulasi amalga oshiradi va u kodonga komplementar nukleotidlar
ketma-ketligi -
antikodon tutadi. Boshqacha aytganda
kodon va
kodlanayotgan aminokislota o’rtasida adaptor hisoblanadi. Adaptorni
borligi translyasiyani matrik sintez, transkripsiya va replikasiyadan
asosiy farqidir. Bularda mahsulot matritsa kabi bir xil kimyoviy
tabiatga ega. Oqsil biosintezini adaptor gipotezasi 1958 yilda
F.Crick
tomonidan taklif etilgan. Genetik kod barcha organizmlar uchun
birdir. U 64 kodon tutadi, ya’ni 4 nukleotidni 3 tadan qo’shilishi soni,
ya’ni
.
- kodonlar aminokislotalarni kodlamaydi,
balki oqsil sintezini tugashini signalari hisoblanadi. Ular
nonsense
yoki
stor-kodonlar hisoblanadi. Qolgan 61 triplet 20 ta
aminokislotaga to’g’ri keladi
. Genetik kodni ochilishi
F.Crick,
Do'stlaringiz bilan baham: